İran Türkiye arabuluculuğuna neden soğuk?

İslam Devrim’inden bu yana İran için ABD ile ilişki kurmak ya da kurmamak varoluşsal bir durum. ABD konusu İran için bir dış politika konusundan öte sistemin temel dayanaklarından birisi anlamına geliyor.

ABD’nin bölge ve İran politikasında en azından başlangıç itibariyle daha yumuşak bir politika izleyeceği, sorunlara konuşarak yaklaşacağı netleşirken, Türkiye aracılığı ile İran’a yollanan mesajın da yerini bulduğu söylenebilir.

Geleneksel İran politikası, özellikle bölge ülkelerinin, çeşitli sorunlarda arabulucu ya da kolaylaştırıcı rol oynamasını istemez. Çünkü İran’ın tarihi algısı bölgedeki “önemli” ülkelerden biri olmasının yanı sıra, İran İslam Devrimi ile farklı bir modeli temsil ettiği yönündedir. Bu yüzden geleneksel İran politikasını değerlendirirken, İran’ın bölgede yüzyıllardır sürdürdüğü “büyük devlet” algısını, Osmanlı’dan bu yana süren ve Türkiye ile devam eden rekabetini göz önüne almak gerekir.

HEM DİN HEM MİLLİYET
İran devlet geleneği ve halkının bu algısı sonucu, sorunlara doğrudan muhatap olmak ve muhatap alınmak gibi bir tercihi zorlaması normaldir. Özellikle karşısındaki ülke 30 yıldır Şeytan-ı Kebir olarak ilan ettiği ABD ise, bu durum sadece dış politika olmaktan çıkar, sistem sorunu haline gelir. Bu durum alınacak kararlarda önemli yer tutan hem Büyük Lider yani dini mercinin başındaki isim için, hem de milliyetçi damarı sürekli ayakta tutma çabasındaki politikacılar için geçerlidir.

Tahran’dan gelen haberler Amerika’nın mesajının Cumhurbaşkanı aracılığı ile hem dini lider Hamaney, hem de Cumhurbaşkanı Ahmedinajad’a ulaştırıldığı yönünde.

ABD-ABD NEDEN KAPIŞIYOR?
İran Amerika’nın samimiyetini ve ne yapmak isteğini görmek istiyor. Çünkü ABD-İran ilişkilerinin tek bir boyutu yok. İki ülke arasında 30 yıldır düşmanlık sürüyor.

Bunun başında bölgede sarsıntıya uğrayan Amerikan çıkarları geliyor. Amerika'nın 30 yıl boyunca İslam rejimini yıkma çabaları, Ortadoğu’daki dengeleri bozarak ABD ile birlikte hareket eden Suudi Arabistan liderliğindeki Sünni dengenin Şiiler aleyhine bozulması, İran’ın Suriye ve Kore gibi ülkelerle “Şer Cephesi” içinde konumlandırılması, İran’ın İsrail’e yönelik tehditleri ve son olarak nükleer silah üretme tartışmaları, İran-ABD ilişkilerinde belirleyici unsurlar arasındadır.

İşte tüm bu boyutlar Amerika’nın samimiyeti konusunda İran’ı düşündürüyor. Tahran Washington’un diyalog kurma sürecinde hangi konuları öncelikle masaya getireceğini bilmek istiyor. Her şeyden önemlisi İran’daki rejimi hedefleyip hedeflemediğini merak ediyor.

İRAN GÜÇLENİRKEN
Çünkü, İran aradan geçen 30 sene süresinde birçok badire atlattıktan sonra, elini daha da güçlendirmiş durumda. Afganistan’da Taliban, Irak’ta Saddam Hüseyin’in devrilmesi ABD tarafından Tahran’a altın tepsi içinde sunulan kazanımlar oldu. Hatta İranlıların bu duruma şaşırdığı bile söylenebilir. Çünkü 1980-1988 arasında İran’a karşı Irak’ı destekleyen ABD, Saddam rejimini yıkarak İran’ın Irak’ta çok önemli bir aktör haline gelmesini sağladı. Yine, Ortadoğu’daki ABD politikaları ve ittifak yaptığı baskıcı Arap rejimleri, Lübnan’da Hizbullah’ı canlandırdığı gibi, Irak savaşından sonra tüm bölgedeki Şiileri yeniden gündeme taşıdı. İran’ın Hamas üzerinde büyük etkisi olduğu da unutulmamalı. Amerika’nın önümüzdeki dönem Afganistan’a yoğunlaşacağı ve bu konuda da İran’a ihtiyacı olduğu, hatta Afganistan konulu uluslararası konferansa İran’ın davet edilmesi de çok önemli.