Mete Çubukçu yazdı: Irak'ta yeni dengeler

Amerikanın çekilme takviminin, güvenlik konusunun, istikrar adına söylenenlerin, çizilen pembe tabloların aksine Irak’ta işler yolunda gitmiyor.

Medyanın sayılara indirgediği haberler dışında ülkenin içinden geçtiği kaotik ortam patlayan bombalar dışında pek yansıtılmıyor; olan bitene dair kanıksama duygusu hakim.

Ancak, yanı başımızdaki bu ülkede özellikle Kürt açılımının konuşulduğu ve bu açılımın “Amerika’nın çekilme süreci ile ilgili olduğu” iddiaları, Irak’ın daha yakından takibini zorunlu kılıyor; bu yüzden sadece Kürtleri değil ülkedeki tüm grupları izlemek gerek. Maliki hükümetinin Amerikan güçlerinin kent merkezlerinden çekilmesiyle ülkede güvenliğin sağlandığı, kentte mezhepleri birbirinden ayıran duvarların yıkılacağını açıklaması bir istikrar yanılsaması.

Bu yüzden geçen hafta Bağdat’ın göbeğinde 90 kişinin ölümü ile sonuçlanan patlamalar ülkenin ne durumda olduğunu bir kez daha hatırlatması açısından önemli. Ocak ayındaki seçimler ve son günlerdeki kanlı saldırılar ülkenin ciddi sorunların eşiğinde olduğunun habercisi gibi. ABD, 2011 sonunda ülkeden çekileceğini ilan etmesine rağmen özellikle Amerikan Birliklerinin Komutanı Roy Odierno’nun Kerkük’e “yerleşme” önerisi önümüzdeki dönemde patlama noktasının adresin de gösteriyor.

Kerkük aslında bir haberci; Amerikalıların çekilmesinin ardından özellikle Araplarla Kürtlerin karşı karşıya gelme ihtimalinin habercisi. Ama Arapların da yekpare olduğunu düşünmemek gerek. Çünkü Sünni ve Şiiler Kürtlere karşı belli yerlerde ittifak yaparken kendi içlerinde büyük çelişkiler yaşıyor. Keza ülkenin en güçlü grubu olan Şiiler de bölünmüş durumda. Böyle karmaşık bir resmin içinden nasıl çıkılacağı da bilinmiyor. Çünkü, Irak’ta işlerin düzeldiğini iddia edenler resmin diğer yüzünü görmek, göstermek istemiyor.

KÜRTLERİN ARAPLARLA DANSI
Hem Bağdat'ta hem de Irak'ın kuzeyinde yaşanan siyasi hareketlilik yeni ittifakları doğururken bu ittifaklar zaten çok parçalı olan mezhebi ve etnik siyaseti giderek bölüyor. Kimi kimle, hangi çıkarlar ilişkileri çerçevesinde birlikte olacağı hala belirsiz. Bu da Irak’ın bütünlüğü konusundaki şüpheleri arttırıyor. Son kertede mezhep ve etnik yapılar belirleyici olsa da, bugünü gündelik genel geçer siyasi çıkar ilişkilerinin belirlediği, bunun da ülkenin geleceğindeki belirsizliğe neden olduğu biliniyor. Zaten Irak’ta istikrardan söz edenlerin yanıldığı nokta da bu.

Iraklı Kürtler uzun süredir yaşananlardan rahatsız. Kerkük konusunda referandum öneren 140 maddenin hayata geçmeyeceğini anlamalarına rağmen bu konudaki ısrarlarını sürdürüyorlar. Başta Amerika olmak üzere merkezi hükümet ve diğer tüm gruplar Kerkük’ü Kürtlere bırakmaya niyetli değil.

General Odierno’nun çekilme sürecinde Kerkük’e yerleşme niyeti de Irak’ın istikrarı kadar genel Amerikan çıkarları ile ilgili. Kerkük’ün Kürtlere verilmesi halinde Arapların bunu kaldıramayacağı biliniyor. Merkezi Irak ordusu Musul’a konuşlanırken peşmergelerle çatışmanın eşiğinden dönmesi, Hanekin kenti içinden geçen Irak ordusuna yönelik tepkilerin bizzat Başbakan Neçirvan Barzani tarafından önlenmesi bu bıçak sırtı durumu özetliyor.

Bu durum ise Irak’ta güvenlik anlayışının, farklı grupların birbirlerine ne kadar “güvendiğini” gösteriyor. Çünkü bugün Irak ordusu dediğimiz yapı, aslında her bölgede etnik ve mezhebî olarak farklılaşıyor. Orduda hâlâ Iraklılık kimliği değil etnik ve mezhebî ayrımlar söz konusu. Orta bölgedeki ordu Sünnilerden, güneydeki Şiilerden oluşurken, Kürt bölgesinin denetiminin Peşmergelerin elinde olmasından kaynaklanıyor.

Kimse kendi ordusuna güvenmiyor. Yani Amerika milyarlarca dolar eğitim harcaması yapması bir işe yaramış değil; sanki herkes bir sonraki çatışma için kendi ordusu hazırlıyor gibi. Bu yüzden Kürtler Amerika’nın tamamen çekilmesini istemiyor ve Kerkük’e yerleşme fikrine sıcak bakıyor. Amerika ise ülkede istikrarı sağlama adına Kerkük’e yerleşip Kürtleri de memnun ederek bir taşla üç kuş vurma derdinde. Zaten imzalanan anlaşmada çekilme koşullarında açık noktalar mevcut.

ŞİİLERİN İKTİDAR KAVGASI
2009'de yapılan yerel seçimlerde büyük Şii ittifakına bayrak açarak gücünü pekiştiren "Dava Partisi"'nin lideri Başbakan Nuri el Maliki’nin işi bu kez kolay değil.

Ocak ayındaki genel seçimlerde ülkenin en büyük Şii partisi El Hekim’in Yüksek İslami Konseyi, Mukteda es Sadr'ın Mehdi Ordusu, eski Başbakan İbrahim Caferi'nin başkanı olduğu "Ulusal İslam Hareketi", Ahmed El Culabi yönetimindeki "Ulusal Konsey" ile bazı Sünni, Türkmen ve Kürt grupların oluşturduğu "Irak Ulusal İttifakı" ile mücadele edecek. Bu grupların bir araya gelmesi bu kez siyasi güç mücadelesinde mezhep temelinin siyasi çıkarların ve ekonomik güç paylaşımının arkasına düştüğünü gösteriyor.

Kimilerine göre Şii ve Sünnilerin birlikte etmesi Irak’ın bütünlüğü açısından olumlu olmakla birlikte yanıltıcı bir durum. Çünkü bu tür ittifaklar son kertede Kürtleri karşılarına alabiliyorlar. Öte yandan çelişki gibi görünse bile Irak Ulusal İttifakı olsun El Maliki olsun hükümeti kurma aşamasında yine Kürtlere ihtiyaç duyacak.

Bu karmaşık denklem son kertede içten içe beslenen düşmanlıkları ortadan kaldırmıyor. Günlük, siyasi çıkarlar çerçevesinde belirlenen politikalar, bütçe, petrol kontratları ve bütçe konusundaki taviz ilişkilerinden ileri gidemiyor. Kimileri çıkıp böyle bir gelişmenin çek renkli ve çoksesli birleşik bir Irak’ı yaratacağı yanılsamasına kapılıp kamuoyunu bu duruma inandırılmaya çalışılıyor. Ancak durum hiç de öyle değil.

TÜRKİYE GELİŞMELERİ DİKKATLİ TAKİP ETMELİ
Bağdat’ta durum böyleyken kuzeyde, Irak Kürt bölgesindeki seçimlerde “Değişim Grubu”nun ciddi oranda başarı göstererek Kürt Parlamentosunun üçte birini alması Ocak ayındaki genel seçimler için farklı dengeleri gündeme getirebilecek. Değişim Grubu, Talabani ve Barzani’nden alacağı tavizler sonucu Ocak ayındaki genel seçime Kürdistan Listesi ile yani KDP ve KYB ile birlikte girebilir.

Ancak Talabani ve Barzani’den bağımsız davranarak kendi başına hareket etme ihtimali de mevcut. Bu durumda Irak Parlamentosu’ndaki Kürtlerin denklemi ve gücünü etkileyebilir. Tüm bu gelişmeler Irak’ta önümüzdeki dönem ABD’nin vaktinde çekilip çekilmeyeceğini ve Kerkük merkezli kanlı bir dönemin başlayıp başlamayacağını gösterecek. Ancak görünen Irak’taki yeni dengelerin gündelik çıkarlar üzerine kurulduğu sürece ülkenin birleşmekten çok kronik bir istikrarsızlığa doğru yol alacağı.

Bu yüzden uzun vadeli olarak Irak’ta istikrarın sağlanabileceğini düşünmek saflık olur. Bu dönemde Bağdat ve Şam arasında arabulucu olmak isteyen Türkiye’nin tüm bu süreci iyi analiz etmesi gerekiyor. Özellikle Kürt açılımı sürecinde Irak’ı çok daha yakından takip etmek ve ittifakların anlamını iyi kavrayabilmek zorundadır; yakınımızdaki ülkenin ismi gibi “ırak” olmaması için.

(Mete Çubukçu'nun yazısı 13 Eylül Pazar günü Radikal 2'de yayımlanmıştır.)

.

Sayfa Yükleniyor...