Başta Nevşehir olmak üzere Kırşehir, Niğde, Aksaray ve Kayseri illerine yayılmış olan Kapadokya, 60 milyon yıl önce Erciyes, Hasandağı ve Göllüdağ’ın püskürttüğü lav ve küllerin oluşturduğu yumuşak tabakaların milyonlarca yıl boyunca yağmur ve rüzgar tarafından aşındırılmasıyla ortaya çıkmıştır.
Bölge, doğa ve tarihin bütünleştiği bir yerdir. Coğrafi olaylar peri bacalarını oluştururken, tarihi süreçte, insanlar da bu peri bacalarının içlerine ev, kilise oymuş, bunları fresklerle süsleyerek, binlerce yıllık medeniyetlerin izlerini günümüze taşımıştır. Tarih boyunca ticaret kolonilerini barındıran ve ülkeler arasında ticari ve sosyal bir köprü kuran Kapadokya, İpek Yolu'nun da önemli kavşaklarından biridir.
İnsan yerleşimlerinin Paleolitik döneme kadar uzandığı Kapadokya'nın yazılı tarihi Hititlerle başlar. Hitit İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra Asur ve Frigya etkileri taşıyan geç Hitit Kralları bölgeye egemen olur. Bu krallıklar MÖ 6. yüzyıldaki Pers işgaline kadar sürer. Bugün kullanılan Kapadokya adı, Pers dilinde "Güzel Atlar Ülkesi" anlamına gelir. MÖ 332 yılında Büyük İskender Persleri yenilgiye uğratır, ama Kapadokya'da büyük bir dirençle karşılaşır. Bu dönemde Kapadokya Krallığı kurulur. MS 17 yılında son Kapadokya Kralı ölünce bölge Roma'nın bir eyaleti olur. Bölge daha sonraki dönemlerde Hristiyanlığın en önemli merkezlerinden biri olmuştur.
Kayalara oyulan evler, kiliseler, ve yeraltı kentleri bölgeyi Roma İmparatorluğu'nun baskısından kaçan Hristiyanlar için devasa bir sığınak haline getirmiştir. 11. ve 12. yüzyıllarda Kapadokya Selçuklular'ın eline geçer. Bunu takip eden dönemde de bölge Osmanlı hakimiyetine girmiştir.
Günümüzde turizm açısından büyük bir öneme sahip olan Kapadokya’da; Ürgüp, Avanos, Göreme, Akvadi, Uçhisar ve Ortahisar kaleleri, El Nazar Kilisesi, Karanlık Kilise, Güvercinlik Vadisi, Derinkuyu, Kaymaklı, Özkonak Yeraltı Şehirleri, Ihlara Vadisi, Selime Köyü, Çavuşin, Güllüdere Vadisi, Paşabağ-Zelve belli başlı görülmesi gereken yerlerdir.
Nevşehir'in 20 km doğusunda yer alan Ürgüp, Kapadokya bölgesinin en önemli merkezlerinden birisidir. Göreme gibi, tarihi boyunca çok sayıda ismi oldu ve şehrin etrafına dağılmış mağara evler Ürgüp’ü çok turistik bir yer haline getirdi. Birçok otel ve konuk evi, iyi eğlence hayatı, 1923 nüfus değişiminden önceki eski Yunan evlerinin yanı sıra, modernize bir turizm endüstrisine rağmen geleneğine bağlı kalan bir atmosferi vardır.
Volkanik oluşumların jeolojik yapısı ile Ürgüp, su ve rüzgar erozyonları ile “Peri Bacaları” olarak bilinen fantastik formlarla şekillenen bölgede kurulmuştur. Vadilerin kenarlarından taşan suların güçlü rüzgarlarla buluşması ve yumuşak volkanik kayaları parçalaması sonucu eşsiz bir tabiat yaratarak oluşmuştur . Kapadokya'nın önemli bir merkezidir ve birçok isimle bilinmektedir: Osian (Assiana), Hagios Prokopios (Bizans), Başhisar (Selçuklu), Burgat Kalesi (Osmanlı) ve son olarak, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan kısa bir süre sonra: Ürgüp adını almıştır.
Ortahisar "Orta kale" anlamına gelir ve adından da anlaşılacağı gibi, Göreme, Ürgüp, Uçhisar ve Nevşehir gibi Kapadokya yerleşimleri arasında merkezi konumda ve Göreme Açık Hava Müzesi'ne sadece birkaç kilometre uzaklıktadır. Kasabaya girerken; her iki taraftaki kaya yüzeylerinde kapılar göreceksiniz. Bu kapılar, Kapadokya'daki soğuk hava depolarının en iyi örnekleridir. Bu doğal klimalı odalarda Akdeniz bölgesinden limon ve portakal, Niğde'den elma, yerel patates, ayva ve soğan bulunur. Yeşil limonlar bu depolarda zaman içinde sarıya döner.
Ortahisar, samimi sakinleri, ilginç taş evleri, dar sokakları, güzel kiliseleri ve kale benzeri kaya oluşumuyla ünlüdür. Bu 90m yüksekliğindeki doğal kale, bölgede öne çıkan bir nokta -mağaralar ve tüneller ile delinmiş, içinde insan varlığının en ufak bir göstergesi olmadan doğa tarafından kamufle edilmiş- yer yer içini gösterecek şekilde parçalanmış. Bugün restore edilmiş ve zirvesine merdivenler aracılığıyla erişilebilir. Ortahisar Kalesi, Hallaçdere Peri Bacaları ve Erciyes Dağı’nın karlı tepeleri ile muhteşem bir panorama sunmaktadır.
İbrahimpaşa
İlginç küçük taş evleriyle meşhur İbrahimpaşa, Balkan Deresi yamaçlarında ve Ortahisar'ın batısında bir köydür. İsmini Nevşehir'in önde gelen Osmanlı veziri İbrahim Paşa'nın adından almıştır. Köy, kamu mimarisinin güzel örnekleriyle doludur. Tarihi El Puente Köprüsü görülmeye değer.
Zemi Vadisi
Zemi Vadisi, adını vadiden geçen 5600 metrelik dereden almaktadır. Bu vadi; çilek, kayısı ve erik gibi çok sayıda meyve ağaçları bulundurduğu için en ilginç yürüyüş deneyimlerinden birini sunar.
Göreme Kasabası, Kapadokya'nın kalbinde, Uçhisar ile Ürgüp arasında yer almaktadır. Eski zamanlarda Matiana, Maccan ve Avcılar olarak biliniyordu. Göreme, bölgenin en eski kentlerinden birisi olarak tarım topluluğu olduğu bilinmektedir. Arapların saldırıları sırasında Avcılar, bölgenin kamuflaj ve doğal savunma sağlayan diğer Kapadokya vadileri gibi izole edilmemesi nedeniyle nüfusunun çoğunu kaybetti. Bu bölgedeki mevcut kiliselerin çoğu, Göreme köyünün kendisini yeniden kurduğu ve dini bir merkez haline geldiği Arap baskınlarından sonra inşa edildi.
Göreme çeşitli kaya kiliseleri ile çevrilidir ve bunların en iyi örnekleri yaklaşık 1 km uzaklıktaki Göreme Açık Hava Müzesi'nde görülebilir.
Güvercinlik Vadisi, Göreme ve Uçhisar arasında yer alan ve patika nispeten kolay olduğu için yürüyüş için idealdir. Vadi içinde mükemmel keşif yapmak için tasarlanmış insan yapımı mağaralar vardır.
Vadi adını kayalara oyulmuş ve güvercinlere ev görevi yapan yüzlerce güvercinlikten alır.
Uçhisar, Kapadokya'nın en yüksek noktasında, Nevşehir-Göreme Yolu üzerinde, Göreme'ye sadece 5 km uzaklıkta yer almaktadır. Uçhisar Kalesi'nin tepesi, Kapadokya vadileri ve uzakta Erciyes Dağı ile muhteşem bir panoramik manzara sağlar.
Çavuşin, Göreme’den 4 km. uzaklıkta, Avanos yolu üzerinde bir köydür. Dağa benzer büyük bir kaya kütlesini çevreleyen kaya oyma yapılarla doludur. Kayaların zamanla ve depremlerle aşınması sonucu, birçok yapı kötü durumdadır. Eski taş blokların önünde nispeten yeni taş binalar vardır. Kayaların tepesine doğru yükselen kubbeli yapıların yanı sıra evler arasında ibadet yerlerini, Rahipler mağarasını ve barınakları görebilirsiniz. Kuşbakışı bakıldığında bir karınca kolonisine benzer. Kapadokya'nın en eski yapılarından biri olan Aziz John Kilisesi, büyük kaya kütlesinin üst kısmına oyulmuş muazzam bir kilisedir.
Çavuşin Kilisesi olarak da anılan Nicephoros Phocas Kilisesi, köyün kuzey çıkışındadır. Tek nefli, beşik tonozlu ve 3 apsisli olan kilisenin dış dehlizi yok edilmiştir. İmparator Nicephoros Phocas adına yaptırılan kilise, 964-965 yılına tarihlenir. Kilisede kullanılan temalar, diğer kiliselerde olduğu gibi, İncil'den ve İsa'nın yaşamından alınmıştır. Ana holün girişinde Nicephoros Phocas ve ailesinin portreleri görülebilmektedir.
Ürgüp'ün 6 km güneyinde yer alan Mustafapaşa Köyü (eski adıyla Sinasos), Kapadokya'nın en güzel köylerinden biridir. Geçen yüzyılda Kapadokya'nın merkeziydi ve zengin Osmanlılar görkemli konaklarını buraya inşa ettiler. Bütün köy bu tür konaklardan oluşur ve hepsi tüf taş bloklarından inşa edilmiştir. Konakların içinde harika duvar resimleri ve zarif kabartma çalışmaları vardır.
Mustafapaşa binaları ayrıca güzel neoklasik ön cepheleri ve süslü oyma taş işçiliği ile ünlüdür. Bazılarında, bir tarih veya isim ince Yunan harflerle dekoratif taş içine yazılmıştır. Bu, hala geç 18. ve 19. yüzyıllarda kasabaya yerleşmiş zengin tüccarların gelişen Yunan Ortodoks topluluğuna işaret eder.
Ancak, eski Yunan evlerinin çok azının kullanıldığı hemen göze çarpıyor. Büyük çoğunluğu yıllardır havanın merhametine bırakıldı. Menteşelerinden sarkan kapılar; hayattan yoksun boş iç mekanları, boş odaları ve açık merdivenleri açığa çıkarır.
Evler, Yunanistan ile yeni bağımsız Türkiye arasındaki zorunlu nüfus değişiminin gerçekleştiği 1923'ten beri boş duruyor. O zamanlar, Mustafapaşa Sinasos (güneş şehri) olarak biliniyordu ve nesiller boyunca Müslüman komşularının yanında huzur içinde yaşayan 8.000'den fazla Rum Ortodoks Türk vatandaşına ev sahipliği yapıyordu. Gelen sakinler -Balkan ülkelerinden Müslüman aileler- giden Yunanlılardan çok daha az sayıdaydı ve yeni boşalan evlerin en ihtişamlılarına yerleşmeyi reddetti. Nüfus o zamandan beri dramatik bir şekilde 1500'e düştü ve kasaba şimdi bakımsız durumlarına rağmen soluk ihtişam havasını koruyan çok sayıda güzel, terk edilmiş ev içeriyor.
Dereköyler Vadisi'nin Karlık Köyü çok eski zamanlara dayanır. Karlık sakinlerinin Orta Asya'da yaşayan önemli bir göçebe kabile olan Karluk Türkleriyle akraba olduğu bildiriliyor. Ancak Karlık Köyü'nün dağ yamaçlarında yer alan antik Hitit yerleşimleri ve erken Hristiyan kalıntılarının varlığı nedeniyle, köyün eski isminin Karluk Türkleri döneminden çok önceye uzandığına inanılmaktadır.
Mağara konutları eski insanlar tarafından barınak olarak kullanılmıştır ve hala çeşitli uygarlıkların izlerini taşırlar. Kapadokya Krallığı, Roma İmparatorluğu ve Bizans İmparatorluğu bu uygarlıkların en önemlileridir. Selçukluların Orta Asya ve Orta Doğu'dan göçüyle bölgedeki Türklerin izleri belirginleşti.
Karlık Köyü'ne 3 km mesafede yer alan Aziz Theodore Kilisesi, Kapadokya'nın en büyük erken dönem mağara kilisesidir ve Bizans İmparatoriçesi Theodora adına inşa edilmiştir. Bu kilise 11-13. yüzyıllara kadar uzanır ve peygamberler ve havariler, Deesis, neşeli Müjde, İsa'nın çarmıha gerilmesi ve madalyonlar içindeki azizlerin izlerini taşır. Kilise, merkezi bir kubbesi olup 't' şeklindedir. Kapadokya kiliseleri arasında Aziz Theodore Kilisesi'nin eşsiz bir örneği olması üst galeriye merdivenle ulaşılmasından anlaşılır. Kilisenin freskleri genel olarak iyi korunmuştur ve kilise 3 farklı sanatçının stillerine göre dekore edilmiştir.
