Hantal balık kurtulacak mı?

Golyat orfozunun yasal koruma statüsü kaldırılırsa 360 kiloluk bu dev batar mı, çıkar mı?

Hantal balık kurtulacak mı?

Güneybatı Florida açıklarında, su yüzeyinin 30 metre altında denize bir gümleme sesi yayılıyor. Bunu bir gümleme daha izliyor; uzakta patlayan havai fişekler gibi bir ses. Bir batık enkazından geliyor. Batığın yarılıp açılmış karnı çok büyük -ve çok ses çıkaran- bir düzine civarında balıkla dolu.

Bunlar Atlantik golyat orfozları. Beslenmek ve sosyalleşmek için batık ve resiflerde toplanıyorlar. Ağırlıkları 360 kiloyu, boyları ise 3 metreyi bulabilen balıkların çıkıntılı çeneleri, dev palmiye yaprağı gibi yüzgeçleri var. Toprak tonlarındaki derileriyse alacalı bulacalı ve benekli. Yanlarına yaklaşan canlılara yakınlarda olduklarını, yüzerliklerini sağlayan ve yüzme kesesi denilen hava keselerini sıkarak haber veriyorlar. Güm. Güm. GÜM!

Aslında gürültücü olanlar golyat orfozları değil, insanlar. Eskiden orfozların sayıları daha çoktu ve geniş alanlara yayılıyorlardı. ABD'nin güneyindeki sularda, Karayipler'de ve Brezilya'da yaşayan Atlantik golyat orfozlarının sayıları on binlerle ifade ediliyordu. Ama uzun yıllar boyunca zıpkınla ve oltayla tekneler dolusu balık avlandıktan sonra sayıları bilemediğimiz oranda azaldı. Belki de binin altına kadar düştü. Florida popülasyonu şimdilerde giderek toparlanıyor ve balıkçılar, biyologlar ve yerel yetkililer, bu hayvanları elleri zıpkınlı ve oltalı insanlardan koruyan av yasağının kaldırılması için yeterince toparlanıp toparlanmadıkları konusu üzerinde tartışıp duruyor.

Florida Eyalet Üniversitesi'nden Chris Koenig de onlarca yıldır dev orfozları tutuyor, ama onun nedeni balık filetosu veya trofe olarak eve götürmek değil. Güçlü kuvvetli asistanlarının yardımıyla orfozları oltayla tutuyor, sonra güç bela küçük bir tekneye alıp onları ölçüyor, DNA ve yaş testleri için kıkırdaksı yüzgeç ışınlarından birini çıkarıyor, beslenme tarzı araştırmaları için mide içeriğinden örnek alıyor, yumurtlayıp yumurtlamadıklarına bakmak için üreme organlarını kontrol ediyor. Balıkları denize salıvermeden önce, her birinin derisinin altına bir marka yerleştiriyor. Tutup salıverdiği her balığı izleyen Koenig, balıkların nerede ve ne zaman görüldüğüne ve her birinin sağlık durumuna dair kapsamlı bilgiler toplamış durumda. Yüksek miktardaki bu veriyle başa çıkmasına yardımcı olan eşi ve meslektaşı Felicia Coleman ile birlikte, Epinephelus itajara türünün mevcut durumunu tüm ayrıntılarıyla anlamayı umuyor.

Orfozların sayısının azalmasında kendi davranışlarının da rolü var. Koenig, "Normalde bu balıklar yerlerinden kıpırdamaz," diyor. "Yiyecek ve barınağın bol olduğu resife yapışık yaşarlar."

İşte bu nedenle hepsi kolay birer hedef. Yirmili yaşlarının büyük bölümünü elinde zıpkınla geçiren 86 yaşındaki Frank Hammett, "Eskiden çok orfoz vururduk," diyor. "Palm Beach'te, 30 metre derinlikte, dipte durduklarını görürdünüz. Resifler orfozlarla kaplıydı. Bazen bir yerde yüz tanesini bir arada görürdünüz. Balıktan bir duvar, asla unutulmayacak bir manzara! Bir-iki tane vurur, kilosuna 16 sent alırdım. Bu işi 15 küsur yıl kadar yaptım."

Bir süre için orfozun ticari değeri belli bir bölgeyle kısıtlıydı (Florida Keys'de siyah fasulye ve pilavlı golyat orfozu özel bir lezzetti). Ama 1980'lerin başında diğer balık stokları azalmaya başlayınca, orfoz ABD genelindeki tüm mönülere yayıldı. Spor amaçlı avlananlar, bir tatil eğlencesi olarak da çok rağbet gören bu dev balıkların hakkından gelmeye bayılıyordu. Uzun yaşayan ve yavaş olgunlaşan türün, bu katliamın hızına yetişmesi olanaksızdı. Soyu tükenmenin kıyısına gelip dayandı.

Ama bu kıyıdan aşağı düşmedi. 1990 yılında soyu tehlike altında olarak tanımlanan golyat orfozu, ABD'nin güneydoğusunda yasal koruma altına alındı. O gün bugündür yavaş yavaş popülasyonunu artırıyor. Ve bu devasa ama tehlikesiz balıklarla yüzmekten büyük keyif alan scuba dalıcılarının da gözbebeği konumundalar. Balığın -olasılıkla binlercesinin- toparlanmasında en büyük başarı ise Florida'nın güneybatısı açıklarında, ergen öncesi balıkların evi olan ve orfoz kaynayan mangrov ormanlarında yaşandı.

Devamını National Geographic 'nin Temmuz 2014 sayısında veya iPad Temmuz 2014 edisyonunda okuyabilirsiniz.

Sayfa Yükleniyor...