Kelebek gözlemcileri işbaşında

Evrim Karacetin ve Ahmet Baytaş’ın hazırladığı Türkiye'nin Kelebek Rehberi adlı kitapta "kelebek gözlemciliği" şöyle anlatılıyor:

"Çağdaş kelebek gözlemciliği son yirmi yıl içinde özellikle İngiltere ve Hollanda gibi Avrupa ülkeleri ile Kuzey Amerika’da oldukça yaygınlaşmış ve popüler olmuştur. 1980’li yıllardan önce ABD’de çağdaş kelebek gözlemine ilgi duyan, yani elinde ağla değil boynunda dürbünle ya da fotoğraf makinesiyle araziye çıkan insan sayısı birkaç yüzü geçmezdi.

İlk olarak 1984’te ünlü kuş ressamı ve doğacı Guy Tudor ve John Yrizzary’in öncülüğünde New York Kelebek Gözlem Kulübü kuruldu. 1993 yılında ise Jeffrey Glassberg Kuzey Amerika kelebeklerini fotoğraflarla tanıtan ilk arazi rehberini yayımladı. Glassberg, aynı yıl amatör kelebek gözlemcilerinin bir araya gelip gözlemlerini paylaşabileceği Kuzey Amerika Kelebek Birliği’ni kurdu. Her iki örgütün de esas amacı kelebeklerin ağla toplanması yerine dürbünle gözlemlenmesini kurumsallaştırarak kelebek gözlemciliğini doğaya ve yaşama saygı duyan meşru ve etik bir temele oturtmaktı. 

Geçmiş günlerin koşullarını göz önünde bulundurursak, çağdaş kelebek gözlemciliğinin yaygınlaşmasından önce kelebeklere ilgi duyan hemen herkesin araziye ellerinde ağlarla çıkmasını anlayışla karşılamamız gerekir. Yakın bir geçmişe kadar arazide görülen birçok kelebeğin türünü saptamanın tek yolu onları yakalayıp vücut yapılarını masa başında incelemekle mümkün oluyordu.

Günümüzde ise Glassberg’in yayınladığı kitaplar gibi kelebeklerin doğal yaşam alanlarındaki durumlarını ve davranışlarını ayrıntılı olarak gösteren, bu konuda inceleme yapılmasına imkân veren fotoğraflı rehberlerin bulunması ve kelebeklere çok yakından bakılmasını mümkün kılan dürbünlerin geliştirilmesiyle kelebek ağları gereksiz hale gelmiştir. Ağ yerine dürbün kullanılmasıyla Kuzey Amerika Kelebek Birliği’nin üye sayısı 1993-2005 yılları arasında 300’den 4.000’e çıkmıştır.

Henüz taksonomisi belirsiz veya tam oturmamış, son yıllarda DNA çalışmalarıyla tanımlanan türleri de göz önüne alırsak Türkiye’de en az 370 (belki de 390’ı aşkın) kelebek türü yaşamaktadır. Avrupa’nın tümünde düzenli olarak gözlenen türlerin sayısının 450 civarında olduğu, ABD ve Kanada gibi iki büyük ülkenin topraklarında bile toplam 700’ün biraz üzerinde tür bulunduğu göz önünde tutulduğunda, Türkiye’nin kelebek çeşitliliğinin ne kadar zengin olduğu anlaşılabilir.

Türkiye’nin zengin böcek çeşitliliği son birkaç yüzyıldır Avrupa’nın en önemli böcekbilimcilerinin dikkatini çekmiş ve Türkiye böcekleri üzerine çalışmalar yapılmıştır. 1995 yılında G. Hesselbarth, H. von Oorschot ve S. Wagener yirmi yıllık arazi gözlemleri sonunda Türkiye’deki bütün kelebeklerin dağılımını ve binlercesinin araziden toplanmış örneklerini içeren Türkiye’nin Kelebekleri adlı üç ciltlik önemli bir çalışma yayımlamıştır. Ayrıca son yıllarda başta Türkiye’nin önemli böcekbilimcilerinden Prof. Dr. Ahmet Koçak olmak üzere Türk akademisyenleri de Türkiye’nin kelebekleri literatürüne ve bilgimize çok önemli katkıda bulunmuşlardır. Bu çalışmalar büyük bilimsel değer taşısalar da Türkiye’de kelebeklere ilgi duyan biri için gerek kuramsal gerek uygulama açısından yeterli ve uygun değildir. Akademisyenlerin oldukça teknik ve özelleşmiş çalışmaları halka ya da amatör doğa gözlemcilerine hitap etmemektedir. Üstelik Almanca yayınlanmış olan Türkiye’nin Kelebekleri kitabı amatör gözlemcilerin alamayacağı kadar pahalı olmakla birlikte arazi rehberi olamayacak kadar da büyük ve ağırdır.  Ülkemizde bir üniversite öğrencisi ya da bir lise biyoloji öğretmeni gibi doğasever birinin aradığı temel bilgileri bulabileceği ve araziye çıktığında kolaylıkla yanında taşıyabileceği bir kelebek kılavuz kitabına açıkça ihtiyaç duyulmaktadır."

Siz de kelebeklerin gizemli dünyasını keşfetmek isterseniz artık başvurabileceğiniz birkaç Türkçe kaynak var. Bunlardan biri de Türkiye'nin Kelebek Rehberi... Bunun dışında Doğa Koruma Merkezi'ne ulaşırsanız onlardan Türkiye'deki kelebek gözlemcileri ile ilgili detaylı bilgi de elde etme şansınız olur.

Bunların dışında daha detaylı bilgi istiyorsanız bir de aşağıdaki sitelere göz atın...

Kolay gelsin...