İstanbul’un dünyaya açılan tarihi çarşıları Esrarengiz İstanbul’da

KAPALIÇARŞI’DA ZAMAN YOLCULUĞU 

Esra Gezginci, Özge Ersu ile birlikte, canlılığını ve değerini hiç kaybetmeyen, dünyanın en eski alışveriş merkezlerinden Kapalıçarşı’yı, Nuruosmaniye Kapısı’ndan keşfe çıkıyor.

Kapalıçarşı… Bu dev çarşının hikayesi nasıl başladı, kaç kapısı bulunuyor?

“Şimdi Nuruosmaniye Kapısı bu tarihi çarşının ilk kapısı olarak kabul ediliyor, bazı kaynaklarda 22 bazı ya da ise 24 kapısı olduğunu da yazar, hemen girişinde bir kitabe var ve o kitabenin yanında 1461 tarihini belirtilmiş. Fatih Sultan Mehmet'in Kapalıçarşı'nın inşaatına başladığı 1461 yılı, Kapalıçarşı'nın kuruluş yılı olarak kabul görmüş. Asıl büyük çarşı ise Kanuni Sultan Süleyman tarafından ahşap olarak inşa ettirilmiş.”

Nuruosmanniye Kapısı üzerindeki hatta ne yazıyor?

"Başkasına yük olmamak için çalışıp çabalayan, kendi emeği ile kazandığını yiyen kişi Allah’ın muhabbetine mazhardır."

Peki içeride kaç dükkan var?

“Kapalıçarşı'da 42 bin metrekare alan üzerindeki 62 sokak, 2 bedesten ve 18 handaki yaklaşık 2 bin 500 iş yeri, tarihi çarşının silüetine ışık tutuyor. Dükkanlar, kumaş, değerli taş, antika ve halı gibi birçok eşyayla dolu.”

Burası adeta masallardan fırlamış gibi… İstanbul’un bu en önemli tarihi alışveriş merkezinin içindeyiz. Burası orijinalliğini korumuş ender yapılardan da biri...

“Çok ciddi bir tarihi mirasın içindeyiz. Günümüzde çoğu değişikliğe uğrasa da Kapalıçarşı'nın sokakları ve hanlarının taşıdığı adlar ile eskiden orada ne yapıldığını, ne satıldığını anlamak mümkün.”

Kapalıçarşı’yı keşfetmek için ilk rotamız neresi?

"Bedestenlerden başlayabiliriz, çünkü Osmanlı döneminde içinde Bedesten de bulunan kapalıçarşılar, sarayın değerli eşyalarının korunduğu hazine olmanın yanısıra ticaret yoluyla sermaye birikimi yapılmasına yol açan birer finans merkezi işlevi de taşıyordu. Fatih Sultan Mehmet, Ayasofya'ya gelir getirmesi amacıyla Cevahir ve Sandal bedestenlerini kurdurmuş, bunların etrafında 250 yıl boyunca İstanbul Kapalıçarşısı gelişmişti, Tabii günümüzdeki bedestenler artık işlevlerini yitirmiş olsa da, bugün Kapalıçarşı'da oluşan arz ve talep göstergeleriyle Türkiye'deki altın ve döviz fiyatları için Kapalıçarşı hala önemli bir merkez.”

Evliya Çelebi, Seyahatname’sinde de Kapalıçarşı’ya özel bir yer açmış...

“Evliya Çelebi, Kapalıçarşı'yı muazzam güçlü bir kale gibi tanımlamıştı. Çelebi, 1640'lı yıllarda Kapalıçarşı esnafını ise şöyle anlatmış:

İstanbul'un kalabalık ve seçme yerinde, Osmanoğulları'nın büyük hazinesidir ki güya kahkaha kalesidir. Bütün sefere gidenlerin, vezirlerin ve âyânın malları buradadır ki yeraltında nice yüz demir kapılı mahzenleri vardır… Doğuya açılan kuyumcular kapısı vardır ki bu kapı üzerinde kanatlarını açmış korkunç bir kuş sureti vardır… Bu sureti kapıya nakşetmekteki amaç şuydu: Kazanç denilen şey havaya uçan vahşi bir kuştur. Eğer bu kuşu nezaketle avlayabilirsen bu bezistanda kâr edebilirsin!’ bu metin hala tarihçiler tarafından kaynak gösterilir.”

KAPALIÇARŞI’NIN EN KÜÇÜK DÜKKANI

“Kapalıçarşı’da unutulmaya yüz tutmuş meslekler de yaşatılıyor. Bakın çarşının en ilginç noktası burası. Çarşıya turistler geldiği zaman bazı rehberler direkt buraya getiriyorlar. İlginç bir yer olduğu için burayı tercih ediyorlar. Çünkü Kapalıçarşı'da bu santimetrekarede bir dükkan yok. En küçüğü burası olduğu için rehberler turistleri buraya getiriyor. Yarım metrekarelim alanda gelişen teknolojiyle zamana direnen, ustasının akreple yelkovan arasında ömrünü geçirdiği saat tamirciliği de Kapalıçarşı'da bir taburelik dükkanda çeyrek asırdır yaşatılmaya çalışılan mesleklerden biri.”

BAHARAT TİCARETİNİN KALBİ

 İstanbul’un bir diğer simgesi Mısır Çarşısı’ndayız. Burası da Kapalıçarşı gibi bir geçmişe sahip…

“Evet, şehrin en eski kapalı çarşılarından. Ancak burayı kapalıçarşı’dan eyıran en ömenli özellik buranın Pazar günleri de açık olması, o yüzden özellikle turistler hafta sonu burayı daha çok tercih ediyor… Tabii buranın damak tadı da meşhur."

Neden Mısır Çarşısı, ismini nereden alıyor?

“Esra adım attığınız anda sizi hoş kokulu baharatlarıyla karşılayan Mısır Çarşısı, Yani bugünkü yapı, 1660 yılında Turhan Sultan tarafından Hassa baş mimarı Kazım Ağa'ya yaptırılmış. Önceleri Yeni Çarşı ya da Vâlide Çarşısı olarak anılan ve rivâyete göre Mısır'dan alınan vergilerle inşa edilen çarşı, 18. yüzyıldan sonra bugün bilinen adıyla anılmaya başlanmış.

Mısır Çarşısı’nın kaç kapısı bulunuyor?

Toplam 6 kapısı bulunuyor, tabii ilk yıllarında aktar ve pamukçu esnafına tahsis edilen çarşıda üçü aktarlara, üçü de pamukçu esnafına tahsis edilmiş toplam altı adet kapı bulunuyor. Bugün böyle bir ayrımın kalmamış olmasına rağmen kapı isimleri hala Balık Pazarı, Hasırcılar, Ketenciler, Yeni Camii, Haseki ve Çiçek Pazarı kapıları olarak kullanılıyor. Ziyaretçiler buraya alışverişe geldiğinde özellikle çarşının bütün kollarının birleştiği Dua Meydanı’ndaki göz alıcı Ezan köşkünü görmelerini tavsiye ederim.

İstanbul’daki birçok eski eser gibi Mısır Çarşısı da yangınlardan nasibini almış.

“Maalesef… 1691 ve 1940 yıllarında gerçekleşen iki büyük yangının verdiği hasar neyse ki restorasyon çalışmalarıyla giderilmiş. Çarşı son haline 1940 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin gerçekleştirdiği restorasyonun ardından kavuşmuş.”