1950’lerin ortasından itibaren Suriye siyasetindeki rolü büyüyen Baas Partisi, Suriye ve Mısır’ın 1958’de aynı devletin çatısı altında birleşmesinin ardındaki önemli aktörlerden biri oldu. Mısır’da 1954’te krallık devrilmiş, Süveyş Kanalı’nın millileştirilmesi üzerine 1956’da İngiltere-Fransa-İsrail’in Mısır’a ortak saldırısı bu ülkelerin askeri olmasa da diplomatik hezimetiyle sonuçlanmıştı. Mısır lideri Cemal Abdülnasır’ın yıldızı Arap dünyasında parlıyordu.
Nasır, ülkesinin Batı’dan bağımsızlığını fiilen gerçekleştirmiş ve Arap milliyetçiliğinin simgesi haline gelmiş bir liderdi. Suriye ve Mısır’ın 1958’de Birleşik Arap Cumhuriyeti’ni kurması iki ülkenin bir süredir yakınlaşmasının bir sonucuydu. ABD ve İngiltere bu iki devleti Ortadoğu’da başını Türkiye’nin çektiği Batı yanlısı ülkeler kampına sokmaya çalışıyordu, buna direnen Kahire ve Şam ise 1955’ten beri birbirine yakınlaşmaktaydı.
1957’de Suriye iç siyasetinde bir takım gelişmeler olmuş ve Komünist Parti etkisini arttırmıştı. Türkiye’nin o zamanki Başbakanı Menderes bunun üzerine Suriye’ye yönelik agresif bir söylem benimsemiş ve askeri güç kullanma tehdidinde bulunmuştu. Mısır ise Suriye’ye birkaç yüz kişilik askeri bir birlik göndererek sembolik bir dayanışma jestinde bulunmuştu.
Aslında Suriye Komünist Partisi Baas’ın gözünde de bir tehditti. İşte tüm faktörler ve bunlara ek olarak Nasır’ın Suriye “sokaklarındaki” popülaritesi, Şam hükümetini Kahire’ye birleşik bir devlet kurmayı teklif etmeye sevk etti. Ancak Birleşik Arap Cumhuriyeti’nin (BAC) ömrü sadece 3 yıl sürdü. Birleşik devlette Suriye’nin fiilen Mısır’ın bir eyaleti konumuna düşmesi (yer darlığından ötürü bunun ayrıntılarından söz edemeyeceğim) Baas da dâhil olmak üzere Suriye siyasetinde büyük bir hayal kırıklığına yol açtı.
1961’de Şam’da düzenlenen bir darbe sonucu Suriye BAC’den ayrıldığında artık Pan-Arabizm, yani bütün Arapların aynı devlet altında birleşmesi eski çekiciliğini yitirmiş bir fikriyattı. Ancak yine de Baas içinde Pan-Arabizmi savunanlar hâlâ vardı.
Aralarında Mişel Eflak ve Selahaddin Bitar gibi partinin kurucularının da yer aldığı ve kurucu ideolojiye bağlılıklarını sürdürenler Eski Baas olarak adlandırılıyor, Pan-Arabizmi Suriye milliyetçiliğiyle ikame etmek isteyen fraksiyon ise Yeni Baas diye isimlendiriliyordu. Yeni Baas’ta yer alanlardan biri de Hava Kuvvetleri Komutanı Hafız Esad’dı.
Baas Partisi iktidara, bir daha dönmemek üzere 8 Mart 1963’teki darbeyle geldi. Bu tarihten itibaren de, 3 yıl sonraki bir diğer darbeyle Yeni Baas’ın yönetimi ele almasına kadar parti içindeki iki fraksiyonun -yer yer kanlı- mücadelesi vuku buldu.
AZINLIKLARIN YÜKSELİŞİ
Pan-Arabizm yerine “yurt olarak Suriye”ye vurgu yapan Yeni Baas’ta ağırlıklı olarak dini azınlıklar yer alıyordu. Azınlıklar için pan-Arabizm Sünnilerin egemenliği anlamına gelmekteydi. Yeni Baas içinde güçlü subayların varlığı göze çarpıyordu, her üçü de Alevi (Nusayri) olan Hafız Esad, Salah Cedid, Muhammed Ümran gibi.
Aslında Baas genel olarak azınlıklar için çekim merkezi niteliğindeydi. Partinin sosyalist çizgisi (bu elbette Marksist olmayan bir sosyalizmdi) ağırlıkla kırsal kökenli yoksullar olmaları itibariyle, laiklik yanlısı niteliği ise dini azınlık olmaları itibariyle Aleviler, Dürziler, Hıristiyanlar vb. topluluklara hitap etmekteydi. Elbette Baas’ın siyasetini fikren benimsemiş çok sayıda Sünni de vardı, bir ara Başbakanlığa atanan, partinin kurucularından Bitar gibi.
1963’te yönetimi ele almasıyla beraber Suriye’de Baas iktidarı ile kentli eşraf arasında büyük bir gerilim doğdu. Gücünü memurlardan (ordudaki Baasçı subayların kilit rolde olduklarını hatırlatalım), kentli orta-alt sınıflardan, aydınlardan ve kırsaldan alan Baas, uygulamaya koyduğu sosyo-ekonomik reformlarla sermaye sahiplerini karşısına aldı. Suriye’nin burjuvazisi büyük oranda Sünni karakterliydi.
HEM DİNSEL HEM SINIFSAL MUHALEFET
Gerilim 1964’te bunalıma dönüştü. Şubat’ta Şam Ticaret Odası ekonomik durumu eleştiren bir bildiri yayınladı. Humus’ta tüccarlar grev yaptı. Ardından Hama’da Müslüman Kardeşler bir ayaklanma başlattı, bu isyan 10 gün sonra kanlı bir şekilde bastırıldı. Ancak Nisan ortasında eylemler Şam çarşısına kadar yayıldı.
Öte yandan tüm bunlar rejimi sosyal reformlar yapmaktan alıkoymadı. 1965’te 100 kadar firma kamulaştırıldı ve bir toprak reformu yapıldı. 1966’da eski nüfuzlu ailelerin mensupları devlet yönetiminden tamamen temizlendi. Baas rejimi kendi siyasal elitlerini yaratmaktaydı ve bunlar kırsal kökenli ya da kentli alt-orta sınıflardan kadrolardı.
60’ların ortasında eyleme geçen anti-Baas güçler, ki bunların merkezinde de Müslüman Kardeşler yer alıyordu, 70’lerin sonunda rejime karşı geniş kapsamlı bir isyan başlattı. Bu isyan 1982’de çok kanlı bir şekilde bastırıldı. Aradan yaklaşık 30 yıl geçtikten sonra da aynı aktörler bu defa Beşar Esad’a karşı ayaklanmış durumda. Suriye’de mevcut rejim devrilirse yerini Müslüman Kardeşler iktidarı alacak gibi görünüyor.
KURUCULAR TASFİYE EDİLİYOR
Biz yeniden 60’lara dönelim. Suriye’de Baas bir yandan Müslüman Kardeşler merkezli bir muhalefetle karşı karşıyayken, diğer yandan da parti içi bir çekişme yaşıyordu. 1966’da Salah Cedid ve Hafız Esad liderliğinde kanlı bir darbe ile Yeni Baas iktidarı ele aldı. Partinin kurucuları Eflak ve Bitar Suriye’yi terk etmek zorunda kaldı ve her ikisi de sürgünde öldü (Daha doğrusu Bitar öldürüldü, 1980 yılında Paris’te).
1966 darbesiyle Hava Kuvvetleri Komutanı Esad, Savunma Bakanı oldu. Ülkenin en güçlü adamı Cedid ise herhangi bir resmi görev üstlenmeyip perde arkasında kalmayı tercih etti. Ülke tarihindeki son darbeyi gerçekleştiren ise, Cedid’i deviren Esad oldu (1970). Suriye tarihinin son 40 yılına baba-oğul Esadlar (tabii daha ziyade Hafız Esad) damgasını vurdu, rejim Hafız Esad tarafından şekillendirildi.
(Devam edecek…)
- Etiketler :
- Haberler
