Dekoratör kuş

Yeni Gine'deki boz çardakkuşu gibi bazı türlerde ise, sadece en muhteşem yuvayı kuranlar genlerini bir sonraki kuşağa geçirme şansına sahip oluyor.

Donald ormandaki en yüksek kuleye sahip. Donald Trump'ın Trump Tower'ı kadar yüksek olmayabilir. Ama yine de etkileyici. Üstelik tek bir aletle yapılmış: Gagasıyla.

Bir sarı perçemli çardakkuşu Donald. Papua Yeni Gine'nin Adelbert Sıradağları'nda, güneş girmeyen bir ormanda yaşıyor. Kulesini, yosunlu bir platformun üzerindeki genç fidanın çevresinde çalı çırpı ile örmüş. En altta kabuklu yemiş, kanatlı böcekler ve krem rengi mantarlardan oluşan yığınlar var. Alçaktaki dallardan çiy nedeniyle parlayan kırkayak dışkılarından oluşan çelenkler sallandırmış. Bu süslü kulesi orman tabanından bir metre yukarıya ulaşıyor ve bir işaret kulesi gibi göğe doğru yükseliyor.

Yakındaki bir ağaca tünemiş olan Donald, gagasını kulesiyle aynı yöne kaldırmış. Rat-a-tat-a-tat diye sesleniyor havaya. Rat-a-tat-a-tat. Gösterişli kule, güzel yiyecekler ve keskin ötüşlerin bir amacı var: Dişi sarı perçemli çardakkuşlarını, komşunun değil de Donald'ın bu yöredeki en iyi erkek olduğuna ve kızların onu seçmesi gerektiğine inandırmak. Peki Donald'ın süslü kulesi bunu başarması için yeterli mi? Donald'ı ünlü emlak kralının adından esinlenerek isimlendiren Kansas Üniversitesi kuşbilimcisi Brett Benz, "Bu en büyük sınav," diyor. "Evet, buralardaki en yüksek kule onunki. Bakalım bir Mary çekebilecek mi?" Buradaki jargonda "Mary" adı dişiler için kullanılıyor. Bilinen 20 çardakkuşu türünün 17'sinin erkekleri, dişileri çekmek için, çoğunlukla kameriyeyi çağrıştıran ve sanatsal şekilde dekore edilmiş bir platform üzerine kurulmuş olan yapılar inşa ediyor. Benz bu ormanda bulduğu bütün sarı perçemli çardakkuşu kameriyelerini ölçmüş. Dolayısıyla bir otorite olarak Donald'ın başarısını onaylayabilir. Ayrıca, gizlediği video kameralar yoluyla kuşların her bir hareketini, çiftleşmeleri de dahil olmak üzere kaydettiği için Donald'ın ve diğer erkeklerin çardaklarında ne yaptıklarını da çok iyi biliyor.

Bilim insanlarının çardakkuşları ile ilgilenmesinin nedeni, Charles Darwin'in ötüş, canlı renkler ve boynuzlar gibi gösterişli erkek özellliklerini açıklamak için tanımladığı evrimsel güç olan cinsel seçicilik yeteneğine sahip olmaları. Darwin, hayvan türlerinin çoğunda seçimi yapan dişilerin, kararlarını erkeklerin kendilerini çekmek için kullandığı süslemelere ve ne kadar fiyakalı olduklarına göre verdikleri notunu düşmüştü. Çardakkuşlarının çoğu çokeşli. Yani bir erkek birden fazla dişiye eşlik ediyor ve bu erkekler süslü çardaklar kuruyor. Dolayısıyla bu fikri test etmede en uygun tür oluyorlar. Erkekler dişilere yuva kurma, kuluçkada oturma ve yavruları büyütmede yardım etmiyor. Dişilere verdikleri tek şey genleri. Bu yüzden de dişiler hangi erkeği seçecekleri konusunda son derece titizler. İnsanların çardakkuşlarını incelemeleri için bir nedenleri daha var: Bu kuşlar hayret verecek derecede insanlara, evet insanlara benziyorlar. Nitekim evrim biyoloğu Jared Diamond onları "şaşırtıcı şekilde en çok insana benzeyen kuş," diye tanımlıyordu. Bu kuşlar çocuk evi gibi duran bir kulübe yapabiliyor; çiçekleri, yaprakları ve mantarları öyle sanatsal biçimde biraraya getiriyorlar ki, Matisse karşınızda şövalesini açıyormuş gibi bir duyguya kapılıyorsunuz. Bazıları başka türlerin düetlerini, hem dişi hem de erkek versiyonları olmak üzere seslendirebiliyor. Bazıları da kokaburaların çirkin gülüşlerini ya da motorlu testere sesini taklit edebiliyor. Bu sayılanların haricinde hepsi dans da ediyor. Donald'ın kanatlı böceklerine gelince. Onları sadece dekorasyon amacıyla öldürmüştü. İnsanlar, hayvanları bu şekilde kullandığı bilinen diğer tek tür. Tüm bu yetenekler göz önüne alındığında, bazı araştırmacılar çardakkuşlarının estetik duygusu ve kültür pırıltılarına sahip olduğunu düşünüyor ki bu özelliklerin bizden başka bir türde varlığı çok nadir olarak kabul görüyor. (Şempanze ve orangutan gibi bazı primatların kültürel gelenekleri olduğu, ama estetik sahibi olmadıkları fikri var.) "Dişiler yargıç gibiler" diye hatırlatıyor bana Benz, gizlenme yerini açarken. Donald'a şans dileyerek içeri süzülüyorum. Şafak vaktinden hemen sonra. Hafif bir yağmur var. Sarı perçemli çardakkuşlarının çiftleşme döneminde tercih ettiği bir hava bu. Saklandığım yerden Donald'ın şarkılar tutturduğu tüneğinde olduğunu görüyorum. Çok fazla bir özelliği yok: Bir alakarga büyüklüğünde, tüyleri pek de özellikli olmayan zeytin renginde ve acı kırmızı biber gibi parlak dikensi tepesi bulunan bir kuş. Bir süre otomatik tüfek atışını andıran ötüşünü yapıyor. Bu arada kurumuş bir sarı yaprak, kulesinin yosunlu tabanına düşüyor. Donald hemen uçarak onu yerden kaldırıyor. Sanırım Mary'ler buna bayılacaklar.


Yazının devamı National Geographic Türkiye Temmuz sayısında...