Eski yeni İstanbul

İstanbul’u ve Osmanlı Devleti’ni apartmanlarla tanıştıran semt Galata oldu. Günümüzün tarihi apartmanları, yaklaşık 125 yıl önce İstanbul için yeni bir çağın başladığının somut kanıtlarıydı.

• 1

  İstanbul’u ve Osmanlı Devleti’ni apartmanlarla tanıştıran semt Galata oldu. Günümüzün tarihi apartmanları, yaklaşık 125 yıl önce İstanbul için yeni bir çağın başladığının somut kanıtlarıydı. 
  
  Yazı: Onur Uygun
  Fotoğraf: Dinçer Dinç

• 2

  1853 yılında çekilen bu fotoğraf, az katlı geleneksel yapıların hakim olduğu bir Galata’yı gösteriyor.  

• 3

  Galata’nın günümüzde hâlâ belirgin olan sıkışık yol ağı ve mimari dokusu, ortaçağın bir mirası. 19. yüzyılda bölgeyi modernleştirmek adına yapılan çalışmalar bu durumu değiştirmeye yetmedi.

• 4

  İstanbul’a 19. yüzyılda Galata ve Pera’dan girip yerleşen yeni yaşam tarzı kentin hem fiziksel görünümünü, hem de günlük hayatını geri alınamayacak bir şekilde değiştirdi. Yıllar içinde yer değiştiren, kapanan ve günümüzde farklı bir isme sahip bir restorana dönüşen tarihi Markiz Pastanesi’nin duvarlarında mevsimleri temsil eden kadın figürleri, oldukça uzun bir süredir bu yaşam tarzını benimsemiş insanları izliyor.

• 5

  Kente bıraktıkları pek çok eser arasında Galata’daki Kamondo Merdivenleri de bulunan Kamondo ailesi ve dönemin diğer varsıl aileleri, Galata ve Pera’nın mimari ve ekonomik dönüşümünde kayda değer bir rol oynadı. Bu ailelerin birçok üyesi belediye meclisine veya danışma kurullarına üyeydi ve görüşleri, alınan kararlarda etkili oluyordu.

• 6

  Apartmanların yaygınlaşmasıyla türeyen ve alt katı pasaj, üst katlarıysa konut olan ve İstiklâl Caddesi’nde Suriye Pasajı gibi pek çok örneği bulunan pasaj apartmanları günümüzde hâlâ yaşam dolu.

• 7

  Dünyanın ilk yeraltı raylı ulaşım sistemlerinden birinin 1875 yılında Tünel adıyla Galata ve Pera arasında açılması, bölgenin o dönemdeki değişim azmi hakkında ipucu veriyor.

• 8

  Tarihi apartmanlar yer yer hatalı restorasyonlara maruz kalsa da bazı mimarlar yapıları, orijinalliğini bozmadan restore etmek ve kullanmak için yaratıcı çözümlere gidiyor. Tıpkı bugün The House Hotel olarak kullanılan Zenovitch Apartmanı’nda olduğu gibi.

• 9

  19. yüzyıl dokusunun fazla bozulmadan günümüze ulaştığı Galata, İstiklâl Caddesi ve çevredeki Tarlabaşı veya Karaköy gibi semtlere olan ilgi her geçen gün artıyor. Bu durum günlük yaşama doğrudan etki ediyor: Kiralar artıyor, semtler kimlik değiştiriyor, kapsamlı kentsel dönüşüm projeleri gündeme geliyor. Bu değişim, Elmadağ’daki Arif Paşa Apartmanı gibi dikkatle korunması gereken mimari örneklerin sınırına dayanmış durumda.

• 10

  Batılılaşan İstanbul, 19. yüzyılda Paris tarzındaki apartmanlar ile Londra tarzındaki sıra evler arasında bir yol ayrımındaydı. Osmanlı devlet adamı ve diplomatı olan ve başkentin fiziksel değişimiyle de yakından ilgilenen Mustafa Reşid Paşa’ya göre tek ailelik İngiliz konutları, birçok ailenin bir arada yaşadığı Fransız apartmanlarına kıyasla Osmanlı yaşam tarzına daha uygundu. Ancak İstanbullular tercihlerini apartmandan yana kullandı ve 1875 yılında Akaretler’de Sarkis Balyan mimarlığında yapımına başlanan sıra evler, sapılmayan bir yolun az rastlanan hatıralarından biri olarak kaldı.
  
  Devamını National Geographic Türkiye'nin Aralık sayısında veya iPad/iPhone/Android edisyonlarında okuyabilirsiniz.