Kuşkuları gidermek 'elinizde'

Tercihim doğru mu?  Yanındakini değil de bunu almakla doğru mu yaptım? Bu sorular içinizi kemiriyor, kafanızı toplayamıyor musunuz? Yapmanız gereken en yakın lavaboya yönelmek!

Çünkü Michigan Üniversitesi (ABD) psikologlarına göre elleri yıkamak, zihindeki kuşkuları tereddütleri de yıkıyor. Bedeni temizliğin, manevi temizlikle, saflıkla özdeştirilmesi yeni değil. Michigan psikologlarının ortaya koyduğu yeni bulguysa, el yıkamanın “temiz bir sayfa açma” çağrışımıyla geçmişin kalıntılarını da temizlediği.

Aynı çekicilikte iki seçenekten birinin tercihi, bilinçaltında bir çatışma duygusu, psikolojik bir rahatsızlık yaratıyor. İnsanlar da tercihlerini haklı göstererek kendilerini rahatlatmak için seçtikleri alternatifi başlangıçtakinden daha çekici, reddetikleriniyse daha itici görmeye başlıyorlar.   

Spike Lee ve Norbert Schwarz adlı psikologlar, bu klasik “karar-sonrası çatışması”nın el yıkamakla azalıp azalmadığını görmek için bir deney tasarlamışlar.

Üniversite öğrencilerinden seçilen ve “bir tüketici araştırmasına yardımcı olmaları rica edilen” 40 deneğin her birine ayrı ayrı uygulanan deneyde, bir müzik mağazasındaymış gibi önlerine kolan 30 CD kapağı arasından beğendiklerini seçmeleri istenmiş. Denekler istendiği gibi satın almak isteyebilecekleri 10 CD’yi seçerek tercih sırasına koymuşlar. Daha sonra deney yürütücüleri, “ürün sponsorunun” yardımlarına karşılık kendilerine bir CD hediye edeceğini söylemiş, 5. ve 6. sıraya koyduklarından birini seçmelerini istemiş. Denekler, “hediyelerini seçtikten sonra kendilerinden başka bir tüketici araştırmasına yardım için bir sıvı sabun markası konusundaki değerlendirmeleri istenmiş. Deneklerin yarısı, ürünün etiketine bakmakla yetinirken, öteki yarısı sabunu ellerini yıkayarak denemeyi seçmiş.

Daha sonra deney yürütücüsü, “Sponsorun dükkandan çıktıktan sonra müşterilerin ne düşündüğünü bilmek istediği” gerekçesiyle CD sıralamasının bir kez daha yapılmasını istemiş. Etiket okumakla yetinenlerin seçtikleri “hediyenin” sıralamadaki yerini, ilk listedekine göre yükselttikleri, reddetiklerini de yine ilkindekinden daha aşağıya kaydırdıkları görülmüş. El yıkayanların tercih sıralamasında yaptıkları değişiklikse daha az belirgin. Bu da el yıkamanın, geçmişteki davranışların doğruluğunu sorgulama gereksinimini azalttığını gösteriyor.