Kıdem tazminatında merak edilenler...

Kıdem tazminatının kaldırılmasıyla ilgili son günlerdeki sıcak gündem bir süre daha beklemede kalacak.

Bugün ekonomi ve sosyal çalışma muhabirleriyle biraraya gelen ve son günlerde yeniden ortaya çıkan kıdem tazminatı gündemini kendisinin oluşturmadığını söyleyen Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Ömer Dinçer, kıdem tazminatı konusunda kendisinin ortaya koyduğu bir model olmadığını söyledi. Olası bir düzenleme için bir takvimden söz edilemeyeceğini, kendisinin de şu anda ''moderatör" konumunda bulunduğunu belirten bakana göre, şu andaki zamanlama işverenler için uygun ama işçiler açısından uygun değil.

Dinçer, "Kıdem tazminatının kaldırılması diye bir şey yok. Fon, tıpkı İşsizlik Fonu'nda olduğu gibi işten ayrılındığında belli bir tazminat ödenmesini garanti altına alıyor. Mevcut haklar aynen korunacak. Yeni katılanlarla ilgili düzenleme yapılacak. Devletin teminatı olacak'' açıklaması yaptı.

''Ben kıdem tazminatını gelir gelmez gündeme getirmiş değilim'' diyen Bakan Dinçer, bu konuda bir mutabakat sağlanması ve ''güle oynaya'' bir karar verilmesini istediğini söyledi.

ALİ TEZEL: UYANIK OLMAK GEREKİR
Sosyal Güvenlik Müşavirleri Derneği Ali Tezel'e göre kıdem tazminatının kaldırılması için, halkın kıdem tazminatının kaldırılmasına “hayır” demeyeceği veya en azından küçük harflerle “hayır” diyeceği zamanı bekliyorlar.

Kıdem tazminatıyla ilgili merak edilenleri ntvmsnbc'ye anlatan Tezel, Ekim’e kaldı diye çalışanların tembellik yapmaması gerektiği uyarısında bulundu.

Kıdem tazminatı ile ilgili düzenleminin Sendikalar Yasası içinde yeniden gündeme gelmesi ihtimali nedir?

Sendikalar Yasası içinde tekrar gelme ihtimali var çünkü 31 Aralık 2009 gününe kadar Sendikalar Kanunu değişmez ise, 1.1.2010 gününden sonra Türkiye’de yetkili tek bir sendika kalmaz. Bu nedenle 31.12.2009 gününe kadar mutlaka Sendikalar Kanunu’ndaki yetki bölümü, istatistik bölümü değiştirilmelidir. Bunu yaparlarken yine araya kıdem tazminatını sokabilirler. Bunu engellemek için mutlaka uyanık olmak gerekir.

BENDEN SONRASI TUFAN DENİLMEMELİ
Ekim’e kaldı diye çalışanların tembellik yapmaması lâzım öyleyse...

Kazanılmış haklara dokunmayacağız diyorlar ama bizim çocuklarımız var, gençlerimiz var. Önümüzdeki dönemde çalışmalarımız var. Sadece ben kurtuldum, benden sonrası tufan denilmemeli. Sosyal Güvenlik Reformu kabul edildi, çocuklarımız 65 yaşında emekli olacaklar, 213 lira maaş alacaklar. Çocuklar o parayla nasıl geçinecekler? Biz haklarımızı savunmadığımız ve talepkar olmadığımız sürece karşı tarafın tezlerine antitez üretmekle geçecek hayatımız.

Ekim ayına kadar yok demektir. Çünkü 1 Temmuz’dan önceki yasalarda yok. Son bir gol yemezsek ama şu anda yemeyeceğiz gibi görünüyor. 1 Ekim’de Meclis yeniden açılıncaya kadar kıdem tazminatı tekrar gündeme gelmez.

IMF KIDEM TAZMİNATINI KALDIRMAK İSTİYOR

Kıdem tazminatını kaldırmak için neyi bekliyorlar?
Halkın kıdem tazminatının kaldırılmasına “hayır” demiyeceği veya en azından küçük harfflerle “hayır” diyeceği zamanı bekliyorlar. Kıdem tazminatının kaldırılması yıllardan beri gündemden düşmedi ama son 10 yıldır özellikle IMF’nin ülkemizde etkili olduğu yıllardan beri kıdem tazminatının kaldırılması IMF’nin şartlarından biri oldu. IMF ile görüşmelerde iki önemli temel sorun var: Birincisi, kıdem tazminatının kaldırılması isteniyor. İkincisi, emekli maaşından vergi alınmak isteniyor. Bu ikisinin olması demek, herhangi bir iktidar için intihar anlamına geliyor.

Hükümetler de intihar etmek istemezler. Özellikle seçimlere iki yıl kalmışken. Kaldırılmasını isteyen yerin IMF olması da anlamlıdır.

Nasıl bir anlamı var?
İşçiler istemiyor, yerli işverenlerin büyük bölümü istemiyor, ama IMF istiyor. Öyleyse şunu sorgulamak lazım. Son 10 yılda ne değişti de IMF bunu istiyor. Özelllikle uluslararası sermaye şirketlerinin özelliştirmeler sonrasında ülkemize gelmesinden sonra Türk işçilerin kıdem tazminatı IMF için sorun olmaya başladı. Çünkü IMF’nin arkasındaki gerçek sermaye şu anda ülkemizde yatırım yapıyor. Yaptığı yatırımlardan da tabii ki en yüksek kârlılığı sağlamak istiyor. Bu anlamda da istedikleri bölgesel asgari ücrettir, yani asgari ücretin düşürülmesidir. Bölgesel asgari ücret demek, asgari ücretlinin beline sopa vurmak demektir. İkinci olarak, kıdem tazminatının kaldırılmasıdır. Diyor ki, "Ben buraya işyeri açtım, ben burada özelleştirme ile işyeri satın aldım, en düşük ücreti verip kâr etmek istiyorum. Şu anda kıdem tazminatı ve asgari ücret uygulamaları nedeniyle bana zorluk çıkarıyorsunuz, çok iyi kâr edemiyorum. Yüzde bin, yüzde beş kâr edemiyorum, kıdem tazminatını kaldırın" diyor.

Kıdem tazminatının kaldırılmasından etkilenecek olanlara bakarsak bunu görürüz zaten. Kıdem tazminatının kaldırılmasından işverenler zarar görür. Kıdem tazminatının kaldırılmasından işçiler zarar görür. Bu iki kesimin zarar görmesi demek devletin de zarar görmesi demektir. Çünkü işçi de bizim işçimiz, işveren de bizim işverenimiz. Ama işverenlerin bir kısmı başlangıçta kıdem tazminatının kaldırılmasına sıcak bakıyordu. "Oh ne ala!", diyorlardı.



İŞVERENLER İŞÇİYİ İŞYERİNDE TUTAMAZ
Özellikle 1 yıldır kıdem tazminatının işveren yönünü gözlerine sokmaya çalışıyorum. Sizin cebinizden bir anlamda az para çıkacağını gösterebilir. Bunu bir kenara bırakalım, kıdem tazminatının kaldırıldığını düşünelim. O zaman işçiyi işyerinde tutamazsınız. Çünkü kıdem tazminatının fonksiyonlarından biri, işçiyi işyerine ve işverene bağlılığının ödülü olmasıdır.

İşverene bağlılığın ortadan kalkması işverenler ve üretim açısından ne gibi olumsuz etkiler doğurur, örneklendirebilir misiniz?
Kendisine ait üretimde kullandığı ve tecrübe sahibi olan işçi, karşı şirketten üç lira fazla teklif edince oraya gidecektir. İşçi devri -işçilerin işyerleri arasında bir yılda kaç defa yer değiştirdiğini gösteren- o kadar başdöndürücü olacaktır ki, bir işçi bir yıl içinde 20-25 iş değiştirebilecektir. Her 10 günde bir işyeri değiştirebilecektir.

İşçi devrinin yükselmesi demek, ücretlerin de yükselmesi demektir. Bu anlamda haksız rekabet, yüksek sermayeli işyerlerinin tecrübeli işçileri alması, yani kıdem tazminatının kaldırılmasını isteyen o IMF sermayesinin de, ülkedeki tecrübeli işçileri toplaması, yetişmekte olanların da yerli işverene kalması demektir.

İŞVEREN HER AY SERMAYESİNİ FONA AKTARMAK ZORUNDA KALIR
Gelelim fona. İşverenler için fonun gelmesi de iyi birşey değil. Şu anda kıdem tazminatı veriyor ama işveren ödeyeceği kıdem tazminatı ödeme yapılana kadar cebinde kalıyor, onu kullanıyor. Ama kıdem tazminatı fonu kurulursa her ay tıpkı sigorta primi gibi, tıpkı işsizlik sigortası primi gibi her ay fona para ödeyecek. Yani sermayesini fona aktaracak.

Her ay yüzde 4 ödeyecek. Bu, şu demek: Sigorta priminin yüzde 4 artması, işverenin cebinden her ay çıkacak sigorta priminin, gelir vergisi matrahının her ay artması demektir.

İŞVERENE TEK FAYDASI...

İşverenlerin herhangi bir avantajı söz konusu olacak mı?
Şöyle bir avantajları olabilir. İşçileri diledikleri gibi çıkarma hakkı olacak. Çünkü işveren işçiyi işten çıkarırken tıpkı işçinin işverene bağlılığının ödülü olduğu gibi, işten çıkarmanın da cezasıdır kıdem tazminatı. 4-5 yıllık kıdemi olan bir işçiyi düşünün. İşveren işten çıkarmak istiyor, işten çıkarırsam kıdemi ödemek zorunda kalırım. Bırak birkaç ay daha çalışsın” diye işten çıkarmayı geciktiriyor. Bu anlamda kıdem tazminatının kaldırılmış olması veya fona geçmiş olması işçinin çok kısa sürede işveren tarafından işten atılmasına neden olur.

Bu arada işverene şöyle faydası olacak. Şu anda normal şartlarda bütün işçilerin kıdem tazminatı alarak işten çıktığını varsayalım. Kimisi istifa eder, kimisi ayrılır, kimisini haklı nedenle işten çıkartır ama tümünün kıdem tazminatı aldığını varsayalım. Bu şu demektir: İşveren kendisine aylık yüzde 8 olarak kıdem tazminatı fonu ayırmak zorundadır. Çünkü 1 yıllık maaş yüzde 8’e tekabül eder. Ama kıdem tazminatı fonu yüzde 4 ile geliyor. Yani bütün işçileri işten çıkaracağı varsayımıyla yüzde 8 ayıran işveren, fona yüzde 4 para verecek.

Kıdem tazminatı her yıl için bir maaş karşılığı şu anda. Bunun da 15 günlük maaş karşılığına düşürülebileceği seslendiriliyor.

Olma ihtimali var. İki gün sonra 15 güne düşürdük derler mi, evet derler ama bugünün konusu değil bu. 10 yıl sonra fondan para çıkmaya başladığında hükümet, fazla para yok , 15 güne düşürdüm diyebilir. Ama bugün demez işçiye kabullendirmek için. 15 güne düşürmek, işçiyi öldürmek demek.

Yüzde 4’ün fona girecek olması demek, ileride çıkacak olan paraların, kıdem tazminatlarının işçiye yetmeyeceğini şimdiden bize gösteriyor aslında. Yüzde 8 yerine yüzde 4 alıyorsa ve bütün işçiler fondan para alacaksa ister kendi çiıksın, ister işveren atsın ne olursa olsun 10 yılı dolduran bu fondan para alacak. Ama fondaki para yetecek mi? Yüzde 8 olması lazım, işverenden yüzde 4 alıyorlar. Demek ki ilerideki günlerde fondaki para yeterli olmayacak. Tabii bunu normal şartlar için söylüyorum. Bir de fondaki paranın iç edildiğini, yok edildiğini saymıyorum.

IMF’NİN ZORLAMASININ SEBEBİ

Fon sistemiyle ilgili başarılı bir örnek hatırlıyor musunuz?
Bakın KEY 9 yıl yaşadı, 10. yılı göremedi. Tasarruf Teşfik Fonu 13 yıl yaşayabildi. Şimdiye kadar ülkemizde hiç başarılı bir örneği yok. Sıfır. Zaten fonların kuruluş amacı da işçilerimizin kara kaşı kara gözleri için değil. Şu anda IMF diyor ki, “Biraz para biriktir ve bana olan borçlarını öde. Şöyle bir fon uydur, paraları da iç borçlanma senetleriyle Hazine’ye aktar, sonra bana verirsin. 10 yıl boyunca da bu fonu kullanmayacağın için 10 yıl boyunca o parayı bana aktarırsın” diyor. IMF’nin zorlamasının sebebi de bu aslında.

ASKERE GİDENLER VE EVLENEN KADINLAR DA ZARARLI ÇIKACAK

Farklı işçi kategorileri açısından kıdem tazminatının kaldırılmasının etkileri…

Kıdem tazminatı alabilmek için 7 şart var. Ama fon gelirse bu üçe düşecek. Normalde askere gidenler kıdem tazminatı alabilecekken, fon gelirse alamayacaklar. Evlenen kadınlar da şu anda kıdem tazminatı alabiliyorken, fondan sonra alamayacaklar. Haklı sebeple işten çıkan işçi işverenden kıdem tazminatı alıp işsizlik döneminde kendine güvence yaratırken, işsizlik döneminde güvencesiz kalacak. Bu nedenle fonun işçiler için yararlı olduğunu söyleyemeyiz. Bir tek fayda olarak şunu söyleyebiliriz. İşçiler istifa etse bile 10 yıl sonra fonda biriken paradan alabilecek. Tabii fon kalırsa. Fondan para almanın üç şartı var: Ölmek, emekli olmak, 10 yılı doldurmak.

Bunlar dışında fondan para almak imkanı yok. Ölenler ve emekli olanlar haricinde fondan 10 yıl para çıkmayacağının altını çizmek lazım.

Son 1 yıllık ücret ortalamasına göre fondan para çıkacak gibi görünüyor. 10 yıl boyunca fona para aktarılacak ama son 1 yıllık ücret ortalamasına göre fondan para alacak. Son yıl düşmüşse, düşük ücret üzerinden fondan paramızı alacağız.



KAYITDIŞI ÇALIŞANLAR FONDAN 1 KURUŞ PARA ALAMAYACAKLAR
Bu arada kayıtdışı çalışanlar fondan 1 kuruş para alamayacaklar. Normal şartlarda en azından işvereni yasal tehditlerle şikayet ederek, mahkemeye gidecekleri yasal tehdidiyle, uyarılarla kıdem tazminatı alabiliyorlar. Ama fon gelirse alamayacaklar. Çünkü fonda para yok. Kayıtdışı çalışanlar: Hiç bildirilmeyenler, SGK’ya bildirildiği halde kazancı düşük tutulanlar, SGK’ya bildirilip gün sayısı düşük tutulanlar.

Hem gün sayısı hem de kazançları da düşük tutulabiliyor. Bütün bunlar kıdem tazminatı fonu uygulamasından direkt zarar göreceklerdir. Çünkü bunlar kıdem tazminatını kayıtlı rakamlar üzerinden alacaklar. Ama şu andaki uygulama gereğince işverenden bu paraları çatır çatır alabiliyorlar.

BASIN ÇALIŞANLARINA SOSYAL GÜVENLİKTE İKİNCİ DARBE
Kıdem tazminatı ve yerine fon getirilirse tavan uygulaması olmayan gazeteciler gibi büyük bir kesim de tavanla karşı karşıya gelecekler. Bu sosyal güvenlik konusunda basına yapılan ikinci darbe olacak. Sosyal güvenlik reformuyla erken emeklilik hakları ellerinden alınmıştı. Şimdi kıdem tazminatı tavanı gibi yaklaşık 60 yıldır devam eden tavansız uygulama da artık tavanlı uygulama haline gelecek. Örneğin maaşı 5 bin lira olan gazete çalışanı veya yöneticisi, normal şartlarda 5 bin lira üzerinden kıdem tazminatı alırken, fon gelirse 2 bin 660 lira üzerinden emekli maaşı almak zorunda kalacak. Buradan da çalışanlar zarar görecek.

İŞSİZLİK DÖNEMLERİNDE KIDEM TAZMİNATI KURTARICI OLUYOR
İkinci bir konu, çalışanlar haklı sebeple işten çıktıklarında veya işveren onları 17. maddeye göre işten çıkardığında iş bulamazlarsa bu dönemde kıdem tazminatı ile evlerini geçindirebiliyorlardı. Çünkü işsizlik sigortası 265 lira ile 530 lira arasında para veriyor. Bu para ile daha önce alışılmış yaşam seviyesini sürdürmenin imkanı yok. Kıdem tazminatı bunu destekleyici oluyor. Hatta 6-8-10 ay olan işsizlik sigortası boyunca iş bulamayan kişilerin daha sonra işsizlik sigortasından para alamadıkları dönemde de harcayabilecek bir parası oluyor. İşverenin kucağına düşmemiş oluyor; yani asgari ücrete razı olayım, sesimi çıkarmamayım çaresizliği içine düşmemiş oluyor.

SOSYAL PATLAMALARA NEDEN OLUR
En önemlisi hayal meselesi. Bizim gibi ülkelerde, özellikle düşük ücretli ve iş gücünün sömürüldüğü ülkelerde çalışanlar aldıkları ücretlerle ancak karınlarını doyurabilirler. Bir kenara para arttırmaları hemen hemen imkansızdır. Tek hayalleri vardır; ileride emekli olduklarında veya işten ayrıldıklarında toplu bir para alacaklar ve bu parayla ev sahibi olacak, belki araba sahibi olacak. Oğlunu-kızını evlendirececek. Kıdem tazminatının kaldırılması, işçilerin çalışanların hayallerinin elinden alınması anlamına geliyor. Bizim gibi ülkelerde bu, toplumsal çatışmalara ve sosyal patlamalara neden olur. Çünkü kıdem tazminatı gibi gelecek ümidiyle yaşayan kişilerin hayallerini ellerinden aldığınızda o kişilerin tepkisinin ne olacağını bilemezsiniz. Çünkü kaybedecek birşeyleri yoktur.

Taşerona bağlı olarak çalışan işçiler için durum ne olur?
Taşeronlaşma son 10-15 yılın olgusu. Taşeronlaştırarak işçilere kıdem tazminatı kullandırmamak için uygulama yapıyorlar. Hastaneyi veya bir okulu her yıl bir şirkete veriyor, temizlik veya güvenlik işini. O şirkette bir yılda bir değiştirildiği için işçiler ne yıllık izin kullanabiliyorlar ne de kıdem tazminatı alabiliyorlar. Ama Yargıtay’ın son 1 yılda aldığı kararlar şu şekilde: "Taşeron yanında çalışan işçiler asıl işverenin işçileri gibidir. Onlar da toplu sözleşme hak kazanırlar ve ileride kullanmadıkları yıllık izinlerin paralarını ve kıdemlerini alt işveren veya onları çalıştıran okul-hastane vb. resmi ve özel sektör kurumlarından alma hakkına sahiptirler” deniyor.

MEMURLARIN İKRAMİYELERİ DE KESİNLİKLE KALKAR

Kamuda çalışan işçiler ve memurlar kıdem tazminatının kaldırılmasından nasıl etkilenir?
Kamuda çalışan işçiler de kıdem tazminatı alıyor. Almalarına bir engel yok. Kamuda çalışan memurlar için bunun adı “ikramiye” dir. Son brüt ücret x çalışma yılıdır ama adı “ikramiye” dir.

İşçilerdeki kıdem tazminatı kalkarsa memurlarını ikramiyeleri de kesinlikle kalkar demektir. 1959 yılında, 1960 ihtilalinden hemen önce Menderes hükümetinin aldığı son kararlardan biri de emekli ikramiyelerinin kaldırılmasıdır; 5434 sayılı kanunda yazar. Ama 60 ihtilali olduğunda Konsey’in aldığı ilk kararlardan biri ikramiyenin geri getirilmesidir.

KIDEM TAZMİNATI GARANTİ FONU KURUN
Kıdem tazminatının kaldırılmasında bir önceki Çalışma Bakanı Çelik, “İşçilerin kara kaşı kara gözü için kaldırıyoruz. Çünkü birçok küçük şirket kıdem tazminatı ödemekte acz içinde, ödeyemiyorlar. İşçilerimiz de para alamadıkları için zor durumdalar.Biz bunu fona devrederek onlardın paralarını almalarını sağlayacağız”, “Kamu ve büyük şirketler dışında kimse tazminat ödemiyor” demişti. Bu, aslında bir acizlik ifadesiydi. Sen ki Çalışma Bakanısın. Sen ki kıdem tazminatı alamayan işçilerin alacakları için en önde koşmalısın. Çünkü kuruluş amacı işçilerin hakları için bölge çalışma müdürlüğü kurmak ve iş müfettişleri çalıştırmak olan bir bakanlıkta Bakan, "Biz acz içindeyiz, ödetemiyoruz" diyorsa, düşünmek ve ardından şunu söylemek lazım: “Siz madem işçileri düşünüyorsunuz; küçük ve orta ölçekteki işyerlerinde çalışanların kıdem tazminatı alamıyorlarsa çözümü çok kolay. Kıdem Tazminatı Garanti Fonu kurun. İş sermayeye gelince Kredi Garanti Fonu kuruyorsunuz. KOBİ’lerin aldıkları fonu ödeyememesi halinde Kredi Garanti Fonu bunu ödesin” diyerek bankaları rahatlatıyorsunuz. O zaman gelin işçileri de rahatlatın. Deyin ki; “Ey işçiler. Kim ki kıdem tazminatını alamıyorsa gelsin Kıdem Tazminatı Garanti Fonu’ndan alsın” . Biz sizin samimiyetinizi görelim. Gerçek amacınız küçük işletmelerde çalışan işçilerin kıdem tazminatı alamadıkları için fon sistemi getirmekse bunu aşmanın tek yolu var; Kıdem Tazminatı Garanti Fonu kurmak.

Ali Tezel dışında buna benzer bir formül seslendirildi mi?
Daha önce böyle bir öneri getiren ne sendika, ne bir sivil toplum kuruluşu ne de devletten birşey hatırlamıyorum. Çünkü insanlar savunmada oldukları için saldırıya geçemiyorlar. Oysa en iyi savunma saldırıdır. Burada madem ki hükümet bizim için uğraşıyor, biz de işçi kesimi, emeğiyle geçinenler olaark söylüyorum, Hükümetin veya IMF’nin getirdiği tezlere karşı antitez üretmektense, yeni bir öneri getirmeleri lazım.

Kıdem tazminatı fonu önerisinden sonra karşı taraftan hiçbir ses gelmedi. İşin ilginç yanı özellikle her istihdam paketi açıklanırken, içinde kıdem tazminatı olacak mı, olmayacak mı diye korkuyoruz. Başbakan, istihdam paketini açıklayana kadar içinde kıdem tazminatı olacak mı olmayacak mı bilmiyordu. Bakan ve milletvekillerinin de şüphesi vardı. Son anda Başbakan karar verdi, kıdem tazminatını içinden çıkardı. Çünkü bunun maliyetinin büyük olduğunu gördü. Bir basın toplantısında gazetecinin sorduğu soruya verdiği cevapta, “Bazı şeylerin sosyal maliyeti vardır. Bu da karşılayamayacağımız maliyetlerden birisiydi” dedi. Ama bunun için emek tarafının karşı tezler bulup tartışmayı kendi mecrasında yürütmesi lazım. Yoksa IMF’nin ve hükümetin getirdiği tezler üzerinde tartışma yapmak kaybetmek demektir.