Esra Gezginci İstanbul’un sırlarına kapı aralıyor: Asırlara meydan okuyan Yoros Kalesi’nin bilinmeyenleri, Anadolu Kavağı’nın tarihi misyonu 

Balık lokantaları, daracık sokakları, denizi ve kalesiyle Anadolu yakasında, Boğaz ile Karadeniz'in birleştiği noktada şirin bir semt. Esra Gezginci ile Esrarengiz İstanbul, pazar günü NTV ekranlarında seyirciyle buluşan bu bölümünde Anadolu Kavağı’nın tarihi misyonunu mercek altına aldı. Sanat Tarihçisi Haldun Hürel Anadolu Kavağı’nı, Yoros Kalesi’ni ve Anadolu Hisarı’nı anlattı. 

• 1

  Anadolu Kavağı, Boğaz'ın Anadolu yakasında şehir hatları vapurlarının uğradığı son iskele. Karşı kıyı, Rumeli Kavağı...Kavaklardan sonra Karadeniz'e açılıyor gemiler. Keyifli bir gün geçirmek, denize karşı balık yemek, bol bol da oksijen solumak istiyorum diyorsanız, rotanıza Anadolu Kavağı’nı ekleyebilirsiniz.

• 2

  "ANADOLU KAVAĞI İSTANBUL İÇİNDE AMA İSTANBUL’DAN AYRI BİR SEMT GİBİ"

  “İstanbul'un içinde, sessiz ve sakin, ulaşımı alternatifli, manzarası olağanüstü, balığı da bol. İstanbul içinde ama İstanbul’dan ayrı bir semt gibi. Anadolu Kavağı İstanbulluların akıllarının bir köşesinde olan ama pek sık da gitmedikleri bir yer. Halbuki gidenin hayran kaldığı bir yer. Bende kalabalıktan bunalanlar için özellikle günü birlik turlar için ideal. Burası, İstanbul Boğazı'nın Karadeniz'e açılan en uç semti. Çeşit çeşit balık görebilirsin burada. Kavak'taki balıkçılar Karadeniz'de yakaladıkları balıkların bir bölümünü buradaki lokantalara satıyor. Bu nedenle de buradaki balık fiyatları nispeten ucuz oluyor.”

• 3

  "KUZU ETİ TERCİH EDİLİRDİ"

  Osmanlı balığı pek tercih etmediğini biliyorum, balık kültürü daha çok Bizans ve Cenevizlilerden kalma.
  
  “Evet özellikle kuzu eti tercih edilirdi.”

• 4

  "YOKSUL İNSANLAR BALIK YERDİ"

  Peki bunun nedeni neydi neden balık sevmezlerdi?

  “Balık kültürü nedense Osmanlı zamanında böyle daha çok yoksul insanlar balık yerdi hatta çoğu balıklarda denize dökülürdü tutulduğu zaman, yani tercih etmiyordu damak tadından dolayı düşünüyorum.”

• 5

  Yaz ya da kış her mevsim ayrı bir güzelliği olan semt özellikle yabancı turistlerin de uğrak yerlerinden biri. 18. yüzyıldan kalma Cevriye Hatun Çeşmesi, Midillili Ali Reis Camii’si, Yoros Kalesi simge yapılardan. Yoros Kalesi’nin hikayesi nasıl başlıyor?

• 6

  "YAPILIŞ TARİHİNE İŞARET EDEN VERİ YOK"

  “Esra, Yoros Kalesi, Galata Kulesi ile aynı dönemde yapıldığını biliyor muydun? Cenevizlilerden kalma bir kale olarak bilinse de, kulelerinden birinde bulunan Grekçe kitabe onun aslında Bizanslı olduğunu gösteriyor. Ama tam yapılış tarihine işaret eden bir veri de yok. İnşa amacının da Rumeli Kavağı'ndaki İmros Kalesi'yle birlikte Boğazı korumak olduğu düşünülüyor. Kaleyi 1352 yılında Cenevizliler ele geçirip, 1452 yılında Fatih Sultan Mehmet gelip fethedinceye kadar burçlarında beklemişler. Osmanlıların II. Bayezid döneminde sıkı bir tamirden geçirilen Yoros Kalesi'ne mescid eklenmiş. Daha sonraki zamanlarda da kale dizdarı Mehmet Ağa bir hamam inşa ettirmiş. Kalenin yakınındaki ağaçlık alanda büyük fetih döneminde şehit düşen Fatih'in askerlerinin yattığı söylense de bu tez henüz kesinlik kazanmamış.”

• 7

  Kalenin üzerindeki işaretlerden bahsettiniz, o işaretler ne anlatıyor?
  
  “Şimdi burası, Bizanslı Palaeolog Hanedanı’nın yönettiği dönemde yapıldığı sanılıyor. İç duvarlardan birinin üstündeki bir haç ve etrafındaki dört 'b'nin (basileus yani imparatorun b'si) hanedanın sembolü olduğunu düşünmek mümkün. Anlamı da 'O ki, krallara hükmetmiş, kralların kralı'. 1352’de Cenevizliler kaleyi ele geçirmiş ve gümrük vergisi almaya başlamış. 1452’de Fatih Sultan Mehmed her iki kaleyi de fethetmiş, ancak kullanılmayan kaleler zamanla harabeye dönmüş. Kalenin adını ya Yunanca 'dağ' anlamına gelen 'oros' tan ya da 'iyi rüzgarlar' anlamına gelen 'ourios'tan aldığı düşünülüyor. Günümüzde Rumeli Hisarı çok daha etkileyici görünebilir ancak altın çağlarında Yoros Kalesi onun iki katı büyüklüğüyle Boğazdaki en büyük kaleymiş.”

• 8

  Anadolu Kavağı’nda Marko Paşa Köşkü de var.

  “Evet, hatta Marko Paşa ile ilgili bir rivayet anlatayım. Anadolu Kavağı’nda donanmaya ait alandaki Marko Paşa Köşkü, Sultan Abdülaziz’in başhekimine aitmiş. Kuzguncuk’taki evi günümüzde okul olarak kullanılan Rum doktordan geriye “Anlat derdini Marko Paşa’ya” lafı kalmış. Aslında Paşa derdini anlatanı dinlemez, dinler gibi görünür, bir sonuca bağlamadan lafı değiştirirmiş. Anadolu Kavağı’na gemiyle geliyorsanız bu köşkü denizden izlemek gerçekten ayrı bir keyif. Kızılay’ın kurucularından olan Marko Apostolidis yaz aylarını geçirmekten hoşlandığı Burgaz Adası’nda ölmüş ve Kuzguncuk’ta gömülmüş.”

• 9

  "BU YAPILAR BİZİM KÜLTÜR MİRASIMIZ"

  Midillili Ali Reis Camii restore ediliyor ama geçmişi eskiye dayanıyor…

  “Çok eski...Anadolu Kavağı ’ndaki bu küçük caminin yapımı 1593 senesine dayanıyor. Yaptıran Midillili Hacı Ali Reis, caminin hemen yanında yer alan türbesinde yatıyor. 20. yüzyılda yeniden yapılan binanın mimari pek bir özelliği yok. Bahçesinde birkaç eski mezar taşı bulunuyor, yenilenmesi gayet yerinde olmuş. Çünkü bu yapılar bizim kültür mirasımız onları korumak görevimiz değil, ödevimiz olmalı.”

• 10

  BOĞAZ’IN EN DAR NOKTASI ANADOLU HİSARI

  Anadolu Hisarı da bu yakanın en görkemli yapılarından… Hisar ne zaman inşa ediliyor?

  “Yıldırım Bayezid döneminin eseridir. Beyazid’ın kalesini inşa etmek için Boğaz’ın en dar noktasını seçtiği Hisar’ın çevresi, aralarında Amcazade Hüseyin Paşa’nın da olduğu görkemli yalılarla süslü. Anadolu Hisarı İstanbul’un en güzide yerleşim mekanlarından biri olma özelliğini hep korumuş."

• 11

  RAKİP İKİ KALE

  "Yıldırım Bayezid Macarların topraklarına girmesiyle 1391 yılındaki ilk kuşatmayı ertelemek zorunda kalmış. 1395 yılında bir kez daha kuşatmış Yıldırım İstanbul’u. Bu kuşatmanın bir parçası olarak, Göksu Deresi’nin Boğaz’a döküldüğü yerde bir kale yaptırmış padişah. Gerek Anadolu Beylikleri’nin Osmanlı’yla mücadelesi gerek diğer devletlerle yapılan savaşlar yüzünden kuşatma kaldırılmış. Yıldırım’ın torunu Fatih Sultan Mehmet tam karşıdaki Rumeli Hisarı’nı yaptırırken dış surları eklemiş Anadolu Hisarı’na. Birbirlerine destek veren iki hisar aynı zamanda rakip olunca, Anadolu Hisarı’na daha etkileyici olan Rumeli Hisarı’ndan ayırt etmek için zaman zaman 'Güzelce Hisar' da denmiş. Toplam 7 bin metrekarelik bir alana sahip hisar, üç gözetleme kulesi ve çevreleyen duvarlardan oluşuyor, iç kale surlarının kalınlığı da üç metre. Antik Jüpiter Tapınağı’nın olduğu yere yapılan Anadolu Hisarı ’nın bazı bölümleri yıkılmış ve tam ortasından da yol geçirilmiş.”