Aral Gölü'nün Suçu Ne?

ral günümüz Kazakistan’ından Özbekistan’a dek uzanan sularıyla binlerce yıl boyunca dünyanın en büyük göllerinden biri olarak ağırlığını korudu. Ve şimdi, yok oluşuyla bir ibret öyküsü anlatıyor.

• 1

  1987’ye gelindiğinde Aral’ın suyu önemli ölçüde azalmış, göl iki parçaya ayrılmıştı. Kuzeydeki göl Kazakistan sınırları içinde, güneydeki
  daha büyük göl ise Karakalpakistan’daydı.
  
  2002’de güneydeki bu göl o kadar sığlaştı ki o da doğu ve batı olmak üzere ikiye bölündü. Geçtiğimiz Temmuz’da ise doğu gölü tamamen kurudu.

• 2

  Aral günümüz Kazakistan’ından Özbekistan’a dek uzanan sularıyla binlerce yıl boyunca dünyanın en büyük göllerinden biri olarak ağırlığını korudu. Ve şimdi, yok oluşuyla bir ibret öyküsü anlatıyor.

• 3

  Bu teknelerin her biri bir yıl içinde karaya tonlarca balık taşıyordu. Aral'ın bu bölümünün 1980'de kurumasının ardından balıkçı filosu eski Özbek limanı Muynoq civarında çürümeye terk edilmiş.

• 4

  Karakalpakistan'ın kurumuş sulak alanlarında çobanlar koyun güdüyor. Özbekistan bu araziyi tarım amaçlı olarak –çoğunlukla da pamuk tarımı için– kiralıyor.  "Eğer hükümet bu arazileri özelleştirir ve çiftçilere istediklerini yetiştirme izni verirse," diyor Aral Gölü uzmanı Philip Micklin, "çok daha verimli bir su kullanımı ortaya çıkabilir."

• 5

  Aral Gölü’nün öyküsü Orta Asya topraklarında yazılı. Özbekistan, Karauzak’ta bir işçi samanları toplayınca tarladan zehirli gubre, pestisit ve toprağın içine işleyen tuz açığa çıkıyor.

• 6

  Kazakistan’ın Aral Tarih Müzesi’nde sergilenen korunmuş sazan balığı. Balık, bereketli Aras Gölü'nün kuruyup parçalara ayırdığı 1980'lerde yok olan birkaç türden biri.

• 7

  Özbekistan, Kazanketken’de bir adam karaağaç buduyor. Kuraklığa dayanıklı bu ağaçlar bir zamanlar Ceyhun ve Seyhun nehirlerinin suyunu dev pamuk tarlalarına taşıyan boş sulama kanalları boyunca sıralanıyor.

• 8

  Kazakistan, Taşdibek’de ticari değeri düşük bir balık, Rus cipinin tekerlekleri altında kalmış.

• 9

  Kazakistan, Akbastı’da bir köylü, hamama çekilen geçmiş zamanlardan kalma ılıca suyunda yıkanıyor. Burası yıllardır süren tarımsal sulana ve buharlaşma sonucu geriye kalan birkaç su kaynağından biri. Akbastı,  eskiden Aral Gölü kıyısındaydı. Bugün ise 11 kilometre içeride.

• 10

  Özbekistan’daki Muynoq daha da kötü durumda. Suyun çekilmesi ve toprağı tutacak fazla bitki olmaması nedeniyle sık sık toz fırtınaları görülüyor.

• 11

  Kazak balıkçı Aral Gölü’nün kuzey kesimindeki Taşdibek’te tekneye taşınıyor. Baraj sayesinde burada balık tutmak hala mümkün.
  
  Devamını National Geographic Türkiye'nin Haziran sayısında veya iPad/iPhone/Android edisyonlarında okuyabilirsiniz.