İlk cemre bugün havaya düşecek (Cemre nedir?)

Baharın müjdecisi olarak kabul edilen cemre sırasıyla havaya, suya ve toprağa düşecek. 

Cemrenin düşmesiyle havanın soğuğu kırılır ve doğa uyanmaya başlar. Havaların ısınmasına sebep olan cemre, ilk olarak havaya düşer. Son olarak ise toprağa düşen cemre baharın müjdecisidir.

İlk cemre havaya düşer ve sıcaklık artmaya başlar.

İkinci cemre suya düşer ve sular, göller, denizlerin ısınmasını sağlar üçüncü ve son cemre toprağa düşer.

Cemrenin toprağa düşmesiyle toprak ısınır ve baharın belirtisi olan güzellikler orataya çıkar. Doğa yeşillenir çiçek açar.

İlk cemre 19-20 Şubat'ta havaya, ikinci cemre 26-27 Şubat'ta suya ve üçüncü cemre 5-6 Mart'ta toprağa düşer. Cemreler birer hafta arayla düşmesiyle ilk baharın geldiğine inanılır. 

Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Halk Bilimi Bölümü Sözlü Anlatımlar Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Öcal Oğuz, halk takviminin, tabiat olaylarının tekrarlarına dayalı tecrübelerle oluştuğunu belirtti.

 Arapça kökenli olduğu kabul edilen "cemre" kelimesinin Türkçe karşılığının "ateş" veya "kor" anlamına geldiğine dikkati çeken Oğuz, Anadolu'da yaygın kullanılan geleneksel halk takviminin, yılı "kasım" ve "Hızır" günleri" olarak kış ve yaz olarak ikiye böldüğünü vurguladı.

 Kasım günlerinin miladi takvime göre 8 Kasım'da başladığını ve 179 gün sürerek 5 Mayıs'ta sona erdiğini aktaran Oğuz, şu bilgileri verdi:

 "Kasım günleri, 4 yılda bir şubat 29 çektiği zaman 180 gündür. Hızır günleri ise 6 Mayıs'ta başlar ve 7 Kasım'a kadar 186 gün sürer. 6 Mayıs'ta Hıdırellez kutlanmasının nedeni de bu takvimdir ve yeni yılın ilk günü olarak kutlanır. Cemrelerin düşmesi, kasım günlerinden Hızır günlerine, bir başka ifadeyle kıştan bahara geçisin sembollerinden biridir. Halk takvimine göre, kasım günlerinin 100. günü yani miladi takvimde 15 Şubat geldiğinde artık kış hükmünü kaybetmeye başlar. Bunu halk, 'Geldik yüze, çıktık düze' şeklinde ifade eder. Halk takvimine ve inanışına göre bu tarihten 5 gün sonra cemreler düşmeye başlar."

HALK TAKVİMİNİN CEMREYLE İLİŞKİLİ ATASÖZLERİ

Prof. Dr. Oğuz, tabiatı gözlemleyen halkın bu konuda birçok atasözü ürettiğini belirterek, "Ağustos soğuya soğuya kışı getirir, şubat ılıya ılıya yazı getirir" gibi atasözlerinin cemrelerle başlayan ısınmaya yönelik bir gözlemin sonucu olduğunu aktardı.

Geceyle gündüzün eşitlendiği 21 Mart'tan yani "nevruz"dan sonra gündüzlerin uzamaya başladığını söyleyen Oğuz, şunları kaydetti:

 "Halk, 'Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır' diyerek cemrelerin yaz için yeterli olmadığını gözleme dayalı olarak ifade eder. 'İstersen yazı, bekle Hıdırellez'i' atasözü veya 'Mayıs ayı gelende dağlarda kar olur mu?' türküsü halkın tabiata yönelik bu gözleminin bir sonucu olarak karşımıza çıkar. Nitekim bizim 'bahar bayramı' olarak tanıdığımız Hıdırellez, aslında halk takviminde cemrelerin düşüşünden başlayarak kışın ve eski yılın bitişinin, yazın ve yeni yılın gelişinin kutlanmasıdır."

CEMRE NEDİR?

Cemre, İlkbahar başlangıcında yedişer gün arayla; önce havada sonra su ve toprakta oluştuğu sanılan sıcaklık artışı. Arapça olan sözcük kor durumunda ateş anlamına gelir. Mina Vadisi'nde Arafat'tan gelen hacıların attıkları taşlarla oluşan yığınlara da "cemre" adı verilir.

Türk ve Altay halk kültüründe ve mitolojisinde İmre (İmere veya Emire) adı verilen cinin neden olduğuna inanılır. İlkbaharda görünüp titrek ışıklar saçarak göğe yükselir. Sonra buzların üzerine düşerek onları eritir.

Oradan da yere girer. Bundan sonra ısınmış topraktan buhar yükselir. Emire baharın gelişini temsil eder. Bulgarlarda Zemire olarak yer alır. Anadolu Türkçesindeki Arapçadan gelme Cemre sözcüğünün aslında bu adın benzetme yoluyla değişmiş hali olduğu söylenebilir.

İlk cemre 20 Şubat'ta havaya ve yedişer gün arayla da suya ve toprağa düşer. Zemre ise Kumuk Türkçesinde nem, buhar gibi anlamlara gelir. Tasavvuftaki kor ve ateş kavramlarının mecazi anlamları vardır. Temizlenmeyi ve yeniden doğuşu temsil eden ateş aşk kavramının yakıcılığıyla da yakından ilgilidir.

Azerbaycan Türklerinin yaratılışla ilgili eski inançlarından kaynaklanan ve Nevruz Bayramından önce, yılın son çarşamba gününde yapılan "boz ayın dört çarşambası", uygulamasını ifade eden "Cemle" sözcüğü de "Cemre" ile aynı kelimedir.

Buradaki "Cemle" de köken olarak "İmir, İmere, Emire" sözcükleriyle bağlantılıdır. Celal Beydili'ne göre; bazı sözlüklerde gösterildiği gibi, Arap dilinden geldiğini söylemek doğru değildir.

NEW YORK'TA İLKBAHAR